Аутстаффинг: Қазақстанның мұнай саласындағы орны мен салдары

Аутстаффинг – бұл қызметкерлерді басқа компанияның штатына рәсімдеп, іс жүзінде тапсырыс беруші компания үшін жұмыс істеуін ұйымдастыратын кадрларды басқару әдісі. Қазақстанда бұл тәжірибе алғаш рет батыс мұнай алпауыттары арқылы енгізіліп, кейіннен ұлттық компаниялар мен басқа да салаларға таралды.
 

Аутстаффинг Қазақстанда қалай пайда болды?

Батыстық тәжірибе  
Қазақстанда аутстаффинг мұнай-газ секторына шетелдік компаниялардың келуімен бірге пайда болды. ТШО (Теңізшевройл), КПО (Қарашығанақ Петролиум Оперейтинг), NCOC (Норт Каспий Оперейтинг Компани) сияқты ірі операторлар бірқатар қиындықтарға тап болды:  
- Шетелдік қызметкерлерге қойылатын квоталар. Қазақстан заңнамасы бойынша компаниялар шетелдік мамандар санын шектейді.  
- Еңбекақыдағы айырмашылық. Қазақстандық жұмысшылар мен шетелдік мамандар арасында еңбекақының 10-20 есе айырмашылығы болған, бұл жергілікті тұрғындар тарапынан наразылық туғызды.  

Аутстаффинг осы мәселелерді шешудің тиімді құралы ретінде қолданылды. Бұл жүйе арқылы шетелдік мамандар тапсырыс беруші компания үшін жұмыс істейді, бірақ олардың ресми жұмыс берушісі басқа компания болып табылады. Осылайша, есептерде шетелдік қызметкерлердің нақты саны азайып, еңбекақы мен әлеуметтік пакеттердің мөлшері ашық көрсетілмейді.
 

Аутстаффингтің артықшылықтары

1. Репутациялық тәуекелдерді азайту. Шетелдік қызметкерлер саны немесе олардың жалақыларына қатысты ашық сындар болмайды.  
2. Еңбек қақтығыстарынан қорғану. Аутстаффинг арқылы компания қызметкерлермен тікелей еңбек қатынастарына түспей, жауапкершілікті басқа заңды тұлғаға жүктейді.  
3. Қаражатты басқару еркіндігі. Аутстаффинг бюджеттік шектеулерді айналып өтуге мүмкіндік береді, өйткені бұл шығындар кадрлық емес, қызметтер ретінде көрсетіледі.
 

Ұлттық компаниялардың тәжірибесі

"ҚазМұнайГаз" және еншілес ұйымдар  
Батыстық тәжірибеден үлгі алған ұлттық компаниялар да аутстаффингті белсенді қолдана бастады. "Өзенмұнайгаз" сияқты еншілес ұйымдарда жұмысшылардың негізгі бөлігі штатта тіркелгенімен, қосымша мамандар аутстаффинг арқылы тартылады. Ratel.kz зерттеулері бойынша, "Өзенмұнайгаз" компаниясында орташа жалақы 2,1 млн теңгені құрайды, ал аутстаффинг қызметтеріне жыл сайын шамамен 8 миллиард теңге жұмсалады.

Мысалдар  
- Журналистік зерттеулер "ҚазМұнайГаз" компанияларының хатшыларды аутстаффинг арқылы 1,5 млн теңгеге жалдағанын анықтады.  
- Бұл жағдай қоғамда үлкен резонанс туғызып, ұлттық компаниялардың шығындарын бақылауға алу қажеттілігі туралы пікірталастарды күшейтті.
 

Аутстаффингке қатысты сын және ықтимал салдары

1. Шығындардың ашық еместігі. Аутстаффинг мемлекеттік компанияларға бюджеттік шектеулерді айналып өтуге мүмкіндік береді, бірақ оның нақты қажеттілігі мен тиімділігі жиі сұрақ тудырады.  
2. Жергілікті мамандардың құқықтарын шектеу. Жергілікті тұрғындар мен шетелдік қызметкерлер арасындағы теңсіздік сақталуы мүмкін.  
3. Мемлекеттік реттеу қажеттілігі. Аутстаффинг қызметтерін пайдалану ұлттық және мемлекеттік компанияларда заңнамалық реттеуді талап етеді.

Аутстаффинг мұнай-газ секторы үшін тиімді құрал ретінде бастау алғанымен, ол қазір көптеген сұрақтар мен сындарға себеп болып отыр. Бұл жүйенің тиімділігі мен заңдылығын арттыру үшін ашықтықты қамтамасыз ету және мемлекеттік бақылауды күшейту қажет. Қазақстандық тәжірибе көрсеткендей, аутстаффингті дұрыс қолдану арқылы компаниялар шығындарын оңтайландыра алады, бірақ бұл механизмнің теріс жақтары қоғамда наразылық тудыруы мүмкін.

Автор: мұнай-газ саласының сарапшысы Олжас Байдільдинов