АҚШ Қазақстанмен экономикалық серіктестікті жаңа деңгейге шығарды

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2025 жылдың қарашасында Вашингтонға жасаған сапары және АҚШ Президенті Дональд Трамппен келіссөздері екіжақты қарым-қатынастағы іргелі өзгерістің бастауы болды. Бұл оқиға жай ғана хаттамалық кездесуден асып, Қазақстанның Орталық Азиядағы негізгі экономикалық одақтас мәртебесін бекіткен қуатты серпін берді, деп хабарлайды Politico.kz.

Кездесудің басты нәтижесі – жалпы сомасы 17 миллиард доллардан асатын 29 екіжақты коммерциялық келісімнің жариялануы болды. Бұл өнеркәсіп, энергетика, цифрландыру және білім беруді қамтитын келісімдер – сапардың ең маңызды практикалық қорытындысы.

Алайда, бұл $17 миллиардтық келісімдер нөлден басталған жоқ, бұл АҚШ-тың Қазақстан экономикасына салған 100 миллиард долларлық инвестициясының жалғасы әрі жаңа белесі болып табылады.

Вашингтонда қол жеткізілген экономикалық серпілістің қуатты саяси негізі болды. Бір жағынан, бұл сапар "Орталық Азия – АҚШ" (C5+1) көшбасшыларының 10-шы мерейтойлық саммиті аясында өтті.

Екінші жағынан, сапардың оң ахуалын күшейткен маңызды стратегиялық қадам – Қазақстанның "Ибраһим келісімдеріне" қосылу ниеті туралы хабарландыруы болды. Бұл келісімдер Президент Трамп әкімшілігінің негізгі сыртқы саяси жобаларының бірі болып саналады.

Осы қадамның өңірлік маңызы туралы халықаралық коммуникациялар жөніндегі сарапшы Азамат Байғалиев былай дейді:

«Менің ойымша, бұл біздің өңірге, ең алдымен, экономикалық тұрғыдан қызығушылықтың бар екенін көрсетеді. Біз Ибраһим келісімдері туралы айтқанда, бұл экономикалық бағытта өте оң әсерін тигізді. АҚШ — өте үлкен держава және қазіргі әкімшілік Орталық Азияны өзі үшін жаңа қырынан ашты. Өкінішке қарай, бұрын АҚШ бұл өңірге тиісті деңгейде назар аудармайтын. Алайда, елдің ресми тұлғалары мұның орасан зор ресурстар, саяси ерік-жігер және бейбітшілікке ұмтылыс екенін мойындады», — дейді сарапшы.

Atlantic Council сияқты жетекші орталықтардың сарапшылары бұл қадамды "Вашингтонның оң назарын аудару үшін жасалған ақылды прагматикалық қадам" деп сипаттады. Дәл осы саяси қадам 17 миллиард долларлық экономикалық келісімдер пакетін бекіту үшін "саяси акселератор" қызметін атқарып, екі ел арасындағы сенімді барынша арттырды.

Келіссөздер стилінің маңызы туралы саясат ғылымдарының докторы Андрей Казанцев былай деп бағалайды:

«Президент Тоқаевтың Дональд Трамптың ұстанымына ізеттілікпен қарауы шынымен де үлкен маңызға ие. Трамптың сыртқы саясатта айқын дербестендірілген стилі бар: ол үшін жеке қарым-қатынас пен оның басымдықтарына құрметпен қарау өте маңызды. Дәл осы себепті Тоқаевтың Трамп конструктивті деп қабылдайтын тілде сөйлесе білуі жетістіктің маңызды элементіне айналды», — деді сарапшы.

Келісімдер пакетін талдау ынтымақтастық құрылымындағы түбегейлі өзгерісті көрсетеді. Тарихи тұрғыдан американдық инвестициялар негізінен мұнай-газ секторында шоғырланған болатын. 2025 жылғы пакет бұл бағытты толықтай әртараптандырды.

Енді АҚШ Қазақстанның жер қойнауынан тек өндіріп қана қоймай, оның заманауи экономикалық қаңқасын құруға да инвестиция салып отыр.

Бұл жай ғана сату-сатып алу келісімшарттары емес, бұл – Қазақстан экономикасының негізгі секторларын америкалық озық технологиялар арқылы толық жаңғырту туралы келісім.

Нақтырақ айтсақ, келісімдердің негізгі бөлігі мынадай:

• Азаматтық авиацияны жаңғырту: "Air Astana" компаниясы үшін 18 жаңа Boeing 787-9 ұшағын сатып алуға 7.0 млрд доллар.
• Теміржолды жаңғырту: "Қазақстан Темір Жолы" үшін 300 Wabtec локомотивін жеткізуге 4.2 млрд доллар.
• Агросекторды жаңғырту: John Deere өндірісін Қазақстанда оқшаулауға 2.5 млрд доллар.
• Стратегиялық шикізат: Cove Capital компаниясымен вольфрам кен орындарын игеруге 1.1 млрд доллар.
• Жоғары технологиялар: NVIDIA, Starlink және Joby Aero кіретін технологиялық келісімдер пакетіне 3.7 млрд доллар.
• Қаржы секторы: Ұлттық Банктің Ұлттық инвестициялық корпорациясы Уолл-стрит гиганттарымен 1.0 млрд долларға арнайы қорлар құру.

Жаңа келісімдер пакетінің негізгі ерекшелігі – өндірісті Қазақстан аумағында оқшаулауға, жоғары білікті жұмыс орындарын құруға және технологиялар трансферіне баса назар аударуы.

1. John Deere жобасы (2.5 млрд доллар): Бұл тек техника сату емес. Жоба Қостанай мен Түркістанда 3000-нан астам заманауи ауылшаруашылық техникасын өндіруді , үш сервистік орталық құруды және Қазақстанды ТМД елдері үшін қосалқы бөлшектердің аймақтық хабына айналдыруды көздейді.

2. Инфрақұрылымдық гиганттар: 18 "Dreamliner" мен 300 заманауи локомотив шетелден қызмет көрсетіле алмайды. Бұл келісімдер Қазақстанда жөндеу, қызмет көрсету (MRO) және пайдалану үшін мыңдаған жаңа жоғары білікті жұмыс орнын ашуды талап етеді.

3. Технологиялық трансфер: Beeline-ның Starlink "Direct to Cell" технологиясымен серіктестігі Қазақстанның "цифрлық теңсіздік" мәселесін толық шешеді. Ал Joby Aero компаниясымен жасалған 300 миллион долларлық келісім Алматы мен Алатау қалаларында аэротакси желісін дамытып , Қазақстанды жаңа индустрия үшін ғылыми-зерттеу алаңына айналдырады.

Сапардың ең маңызды нәтижелерінің бірі – қаржы секторындағы келісімдер. Ұлттық Банктің ҰИК-і әлемдік активтерді басқарушы гиганттар – Brookfield Asset Management, Cerberus Capital Management және Ashmore компанияларымен 1 миллиард долларға жуық үш келісім жасасты.

Brookfield пен Cerberus – бұл спекулятивті қорлар емес. Бұл – тәуекелдерді терең талдайтын, жүздеген миллиард долларды басқаратын индустрия "титандары". Олардың Қазақстанға келуі – "инфрақұрылымды, жеке капиталды және борыш нарығын дамыту" үшін келген ұзақмерзімді, күрделі ақша.

Сарапшылардың пікірінше, Brookfield пен Cerberus-тің Қазақстан Ұлттық Банкімен стратегиялық келісімге келуі – бұл бүкіл әлемдік инвестициялық қауымдастық үшін ең күшті "сапа белгісі" болып табылады.

Сапар қорытындысы көрсеткендей, Қазақстан Президенті Вашингтонға "мәселелермен" емес, АҚШ үшін нақты "шешімдермен" барды : америкалық жұмысшылар үшін Boeing, Wabtec және John Deere келісімшарттарын; АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздігі үшін вольфрам сияқты стратегиялық минералдарға қолжетімділікті ұсынды. 17 миллиард долларлық пакет осы шешімдердің нәтижесі болды.

Халықаралық қатынастар жөніндегі сарапшы Таир Нигманов екіжақты қарым-қатынастың болашағын жоққа шығармайды:

«Егер Дональд Трамп Қазақстанға сапармен келсе — бұл біздің өзара қарым-қатынасымыздың тарихында жаңа сипаттағы оқиға болады, өйткені әлі бірде-бір американдық президент Орталық Азия елдеріне сапармен келмеген. Дональд Трамп Орталық Азияға келуі мүмкін екенін жоққа шығармады», — деді сарапшы.