Өзбекстан насихаты: Жасырын жарнама халықтың ашуын туғызды

Кеше Instagram-паблик @ztb_kz парақшасында Өзбекстан президентінің үлкен қызы Саида Мирзиееваға арналған мақтау посты жарияланды, деп хабарлайды POLITICO.KZ arasha.kz сайтына сілтеме жасап.

Бұл жазбада жарнама туралы ешқандай белгі болмаған – «серіктестік материал» деген белгі де қойылмады. Тек мақтау, дипломатиялық бағыттағы «ізгі миссия» және көрші автократияның гуманитарлық бастамалары ғана.

Жымиған PR мен жасырын баға

Жазбада Саида Мирзиееваның Мәскеуге жасаған жұмыс сапары, РФ шенеуніктерімен кездесуі, медиа, жастар және мәдениет салаларындағы талқылаулар сипатталған. Барлығы өте жылы, тіпті сүйсіне жазылған — оқырманға бұл басқа мемлекеттің өкілінен гөрі, жергілікті қоғамдық көшбасшы секілді көрінеді.

Мәселе сапарда емес. Мәселе — форматта және ашықтықтың болмауында: жазба жарнамалық немесе демеушілік материал екені көрсетілмей жарияланған. Тек жұрттың сынынан және пікірлерді бұғаттағаннан кейін ғана кішігірім «серіктестік материал» деген жазу пайда болды. Бұл «сасқан үйрек артымен жүзедінің» кері іспетті нәрсе.

Қазіргі геосаяси шиеленіс пен ақпараттық қауіпсіздікке деген қоғамдық алаңдаушылық жағдайында мұндай әрекет жауапсыздық қана емес, Қазақстанның ақпараттық егемендігіне қауіп төндіреді.

Танымал сценарий: Дариға кезіндегі PR

Мұндай стильдегі бейне — «интеллигент, әйел-көшбасшы, мәдениет пен жастардың қорғаушысы, ізгілік пен прогрестің жаршысы» — Қазақстан медиасында бұрыннан бар. Бұны ел 2000-жылдардың басында Дариға Назарбаеваға арналған материалдардан көрген. Ол кезде де БАҚ оны тек президенттің қызы ретінде емес, «жаңа гуманизмнің» өкілі ретінде көрсетті.

Сол кезден бастап «мұрагерлер культі» медиа арқылы қалыптаса бастады. Бүгінде көрініс өте ұқсас — тек енді Саида Мирзиеева, және бұл PR Қазақстанның емес, Өзбекстанның мүддесіне жұмыс істеп тұр. Айырмашылығы — бұл жолы бәрі ақылы түрде және аудиториядан жасырын түрде жүргізіліп отыр.

Халық ашық айтты: «ZTB — өзбек пропагандасын жүргізіп отыр ма?»

@ztb_kz ішкі прайс-листі бойынша мұндай контентті жариялау кем дегенде 700 000 теңгеге бағаланады. Саида Мирзиееваның сапары, ресейлік шенеуніктермен кездесуі, «гуманитарлық серіктестіктің құндылықтары» мадақталған жазба жарнама белгісінсіз жарияланды.

Қолданушылар ашық айтты:

• Ұлттық мүддеден коммерциялық қызығушылық жоғары – ZTB-мен бәрі түсінікті.

• Сіздер өзбек үгіт-насихатын насихаттап отырсыздар, әрі бұл ақылы екенін де көрсетпегенсіздер.

• ZTB – көршілес автократияның агенті. Ақша үшін жұмыс істейсіздер, идея үшін емес.

• Сіздерді сатып алған, ал сіздер оны байқамадыңыздар. Бірақ біз иісін сездік.

• ZTB-ны шетел агенті деп тануды талап етемін. Ақпараттық кеңістік – сауданың орны емес.

• Мда… ztb, басқа елдің кіммен не істеп жатқаны бізге не үшін қажет?

• Бұл жаңалық емес, үгіт-насихаттық қоқыс.

Жазба тек қоғамдық резонанстан кейін ғана өзгертілді. Пікірлер бұғатталды. Ал «серіктестік материал» деген белгі — тек кейінірек пайда болды.

ZTB негізін қалаушы Марғұлан Тұрсынов сынға былай деп жауап берді:

«Мен Саида Мирзиееваның қорымен ынтымақтасып жұмыс істеймін. Мемлекет мені қаржыландырған жоқ, серіктестікті таңдауда еркім бар. Өз алаңдарымды құрметтейтіндермен ғана жұмыс істеймін».

Бірақ бұл жауап сенімсіздікті күшейтті, себебі мәселе серіктестікте емес, ашықтық пен заңға бағынуда. Ақпараттық ықпал, әсіресе шетелдік көзден келген болса, қазақстандық заңнамаға сәйкес, бірден белгіленуі тиіс — «Жарнама туралы» ҚР заңында нақты көрсетілген.

Nur.kz — тыныш, бірақ сол схема

Kaznews-та жарияланған жарнама посты

@kaznews (Nur.kz платформасы) аккаунтында да Саида Мирзиееваға арналған ұқсас PR-пост жарияланды. Формулировкалар — бірдей: дипломатия, білім, әйел көшбасшылығы, гуманитарлық үнқатысу. Жарнама екені немесе серіктестік материал екені еш жерде көрсетілмеген. Бұл жазбаның нарықтық бағасы шамамен 400 000 теңге.

Мұнда да қолданушылар үнсіз қалмады:

• «Бізге бұл жаңалықтар не үшін керек?»

• «Қазақстандық ақпарат алаңында Өзбекстанды неге жарнамалап жатыр?»

• «Kaznews та сатылатын болды ма?»

• «ZTB пікір қалдыруды жауып тастады, енді сіздер де. Бұл не масқара?»

• «Ақшаға жасалған жарнама ғана ғой».

Бұл пікірлер ақпараттық кеңістікті қолдан жасырын мақсатта пайдалануға халықтың реакциясы. Аудитория сенімнің бұзылғанын айқын білдіруде.

Неліктен бұл қауіпті?

• Қазақстан Республикасының «Жарнама туралы» заңын бұзу — саяси бағыттағы жасырын жарнама.

• Медиаға деген сенімді бұзу — ақылы контент объективті жаңалық ретінде ұсынылуда.

• Ақпараттық араласу — шетелдік мүдделер аудиторияға ашық ескертусіз енгізілуде.

• Қауіпті үлгіні қайталау — «мұрагерлер» PR-ы тағы қайталанып жатыр, тек бұл жолы сыртқы күштермен.