Ресейдің ықпалы күшейіп келе жатқан кезде, Беларусь өз тәуелсіздігін сақтау үшін күрес жүргізуде

Беларусь Ресейдің ықпалы күшейіп келе жатқан кезде өз тепе-теңдігін сақтауға тырысуда, деп хабарлайды POLITICO.KZ The Washington Post басылымына сілтеме жасап.

Ресей Украинға кіру үшін Беларусьті үш жыл плацдарм ретінде пайдаланғаннан кейін, Беларусь пен Украина шекарасы таңғаларлықтай тыныш болып қалды.
Бұрын бұл өткел Санкт-Петербург порты мен Одесса порты арасындағы маңызды көлік каналы болған, бірақ қазір ол тек әскери тұтқындар мен қаза тапқан сарбаздарды алмастыру үшін қолданылады.

Аймақтағы қорғаныс сызықтары егінді далалар мен жолдарды кесіп өтеді, ал Украинаға жол жабық әрі бос.
Беларусь Украинамен қарым-қатынасты үзгендіктен көп нәрсені жоғалтты — Батыс санкцияларды екі есе қатайтты. Беларусь бұрынғыдан да Ресейдің сенімді өкілі ретінде қаралып, президент Александр Лукашенко Ресейдің жаңа гипердыбысты баллистикалық зымыран «Орешник» қоса тактикалық ядролық қаруын өз елінде орналастыруға келісім берді.
Лукашенко өз рөлінен өкінбейтінін айтса да, оның көпшілік алдындағы сөздері елдің күрделі жағдайын жасырады: Беларусь кеңестік өткенінен, шектен тыс агрессивті шығыс көршісімен қарым-қатынасынан және Еуропалық одақпен байланысын қалпына келтіруге ұмтылысынан терең мәселелерді бейнелейді.
Ресей Лукашенкоға билігін сақтауға көмектескен соң, ол елдің кеңестік тұлғасын одан әрі нығайтты — тіл мен білім беру жүйесіне дейін.
Сонымен қатар, ол Батысқа делдал ретінде өз орнын ұсынуға ұмтылды.
Путин екі елді толық біріктіру мен біртұтас валютаны жасауға талпынса, Лукашенко Ресеймен тығыз қарым-қатынасты сақтай отырып, белгілі бір деңгейде стратегиялық тәуелсіздікті де қамтамасыз ете алды. Ол мен Путин өткен бейсенбі күні қорғаныс ынтымақтастығын тереңдету туралы уәде берген кезде, Лукашенко елдің сенімді серіктесі ретінде көрінді.
Батыс үкіметтері үшін басты сұрақ – Беларусь Ресейдің жай сенімді өкілі ме, әлде Лукашенко аралық буынға айналып, екі ел арасындағы тепе-теңдікті сақтай ала ма?

Блокталған шекара

Лукашенкодан айырмашылығы, шекарадағы Нова Гута қаласының тұрғындары әскери қақтығыстан қатты азап шегуде.
Олар үш жыл бұрын түнде қалада ресейлік бронетехника колонналары мен аспандағы зымыран-снаряд шуынан шокқа түскендерін еске алады. Кейбіреулер жаңа «арнайы әскери операция» – Путиннің соғысқа айтатын эвфемизмінің Беларусьті де жұтып кетуі мүмкін деп қорқады.
Шоссе бойымен қарбалас күндері шамамен 15 000 адам мен 7 000 автокөлік өтіп кеткен; шекара күзетшілері бұрынғы көрші елдермен болған «керемет» қарым-қатынастарды сағып, тұрғындар шекара жоқ кезде Украинаның аумағына еркін өтіп кеткен уақытты еске алады.
Осы жерде көптеген адамдар орыс, белорус және украин тілдерінің араласын сөйлейді. «Бұл соғыста қанша адам қаза тапты екен», – дейді күзетші Андрей. «Ағып кеткен қан тек бірнеше ұрпақ өткен соң ғана ұмытылуы мүмкін».
Бірақ, Андрейдің айтуынша, украиндар Ресейге қарсы тұрудың пайдасы жоқ екенін түсінуі керек — олар жеңіске жетуді ешқашан күтуге болмайды. Мұндай жаһандық тұрақсыздық кезеңінде шағын елдер ірі серіктестерді таңдау қажет.

Путин – «Үлкен аға» ретінде

30 жылдан астам уақыт Беларусьті басқаратын Лукашенко жиі кішкентай Путинді өзінің «үлкен аға»сы деп атайды. Путин екі елдің толық бірігуін қалайтынын айтады.
Лукашенко бұрын бірігу туралы әңгімелерді «өте ақымақтық» деп атағанымен, Путин оның әлсіздігін пайдаланып, елдерді жақындастыруға тырысады.
«Беларусьте біз көріп отырғанымыз – бұл баяу оккупация, ол Лукашенко келісімімен жүзеге асырылып жатыр. Лукашенко өз елінің мүддесіне емес, Путин мен Ресейдің мүддесіне қызмет етеді», – дейді оппозиция басшысы Светлана Тихановская.
Тихановская Батыс тарапынан 2020 жылғы Беларусь президенттік сайлауында жеңімпаз деп танылған нағыз жеңімпаз ретінде белгілі. Сол сайлау кезінде ауқымды антиүкіметтік наразылықтар болды, оларды қатты басып, Беларусь халықаралық изоляцияға ұшырады.
Содан бері Лукашенко өз сыншыларына қатал әрекет жасап, оларды түрмеге салып, қуғын-сүргінге жіберді. Бүгінде үкіметті сынға алған жағдайда әлеуметтік желілерде пост жасау жеткілікті, және адам түрмеге түседі.
Батыс санкциялары халық саны шамамен 9 миллион адам болатын елдің экономикасын Ресейге тәуелді етті — ел саудасының екі үштен бірі Ресеймен жүреді. Дегенмен, бұл тәуелділікке қарамастан, бұрынғы колхоз жетекшісі Лукашенко тез арада Батыспен байланыс орнатуға дайын екендігін көрсетті.
Ақ үй жаңа саяси тұтқындарды босатуды мақтады, және бұл әрекет Трамп әкімшілігін санкцияларды жеңілдетуге көндіру мақсатында жасалған уловка болуы мүмкін деген пікір туғызды, себебі АҚШ Ресеймен қарым-қатынастарын қайта құрылымдауда.
Белорус белсендісі Дмитрий Болкунецтің айтуынша, Лукашенко, бәлкім, «жаңа бетбұрыс» жасағысы келеді. Бірақ Батыс мұндай тактиканы қабылдамайды: «Ол келесі адамдарды түрмеге салып, олардың босатылуын саудалауды жалғастырады», – деп ескертеді ол.

Белгілі бір тарих

Брест қамалының бір айқын қаңтар күнінде ондаған көңілі күңгірт мектеп оқушылары өздерін қорғауды, алғашқы көмек көрсетуді және арқанмен түсуді үйренді. Бұл ғимарат әлі де Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде шыққан оқ жарақаттарымен безендірілген.
2020 жылғы наразылықтардан кейін Беларусь осындай жастар клубтарына ақша төгіп, мектептерде әскери және патриоттық тәрбие үшін жаңа қызмет орындарын құрды. Өткен жылы билік Беларусь пен Ресей мектеп оқушылары үшін біртұтас оқулық жариялады.
«Лукашенко Екінші дүниежүзілік соғысты, өз режиміне мойынсұну мен Украинадағы соғысқа қолдау көрсетуді біртұтас әңгімеге біріктіріп, оны Батыс либералдық құндылықтарына, демократияға және адам құқықтарына қарсы қолданады», – дейді оппозицияның бас кеңесшісі Франак Вечёрко, Тихановскаяның.
Адамдарды кеңестік кезеңдегі басқа тарихты баяндайтын орындардан сақтандыруға шақырады. Столица маңындағы Куропатах ауданы, шөппен қоршалған орман, онда кеңестік жасырын полиция Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін мыңдаған адамды өлтірген, камералар орнатылып, келушілерге жазып алу туралы ескертпе тақталар ілінген.
Мұнда ресми мемориал жоқ. Оның орнына билік орман арқылы өтетін белсенді жол салды, әрі жүздеген ағаш кресттерін алып тастады, олар Беларусь халқы үшін мемлекеттік қырғының көлемін еске салады.

«Беларус ретінде сөйлес»

Тіл — Беларусьте сәйкестік үшін тағы бір күрес алаңы. Корнель университетінің профессоры және белорус ақыны Вальжина Морт былай дейді: «Бүгінгі Беларусьте ауыз ашқан сәтте, сіздің саяси ұстанымыңыз анықталады».
2020 жылдан бері белорус тілінде сөйлеу, ол украин мен поляк тілдеріне жақын, бірақ орыс тілінен айтарлықтай ерекшеленеді, дегенмен бұл әрекет режимге қарсы тұру белгісі ретінде қабылданады. Соңғы жылдары оның оқытылуы мен қолданылуы аса назарда, себебі ел жаңа орыс тілін насихаттау толқынына тап болуда.
Лукашенко ұзақ уақыт белорус тілін «байсыз» диалект деп есептеп, өз билігінің үш онжылдығында оны әлсіретті, орыстың орнына басымдық берді. Белорус тілі әлі де көше белгілерінде, үкімет ғимараттарында, сайлау бюллетеньдерінде және қоғамдық тасымалдауда кездеседі, бірақ ол тілде сөйлейтіндерді есту өте сирек.
«Белорус тілі киім мен китчке айналды», – дейді Морт. «Билік оны толық жойғысы келмейді, бірақ біздің үстем мәдениет – орыс, және орыс билігі бізге орыс тілі арқылы беріледі».
Белорус баспагерлері мен жазушылары түрмеге тасталды немесе қуғын-сүргінге ұшырады. Мұғалімдер белорус тілінде сабақ берсе жұмыстан шығарылды, ал белорус жаңалық сайттары жабылды.
Ал керісінше, интернетте белорус тілі өз жаңғыруын бастады: TikTok-та белорус тіліндегі контент жасаушылар саны өсіп, жас белорусдар өз тамырларына қосылуға ұмтылуда.
Минскте цифрлық сату саласында жұмыс істейтін 34 жастағы Сергей былай дейді: «Біз Ресейдің негізі секілдіміз, және мұны өзгерте алмаймыз». Ол сонымен қатар, Украина өз ұлттық сәйкестігі үшін күрескенде дұрыс болғанын атап өтті.

Бір халық, бір мемлекет пе?

Барлығы Лукашенконың саясатына немесе Ресеймен тығыз бірігу идеясынан қарсы шықпайды.
2020 жылдан бастап қоғамда билікке деген көзқарас жақсарып келеді. Ресей белорустарды өз әскери күштерімен бірге соғысқа шақыру мүмкіндігіне байланысты қорқытса да, халық Лукашенконың елді тікелей қақтығысқа тартудан сақтағанын бағалайды.
Ресеймен экономикалық байланыстарды нығайту, изоляцияланған белорус экономикасын тұрақтандыру және жалақыларды арттыру да наразылықты бәсеңдетті. Экономист Сергей Ажанилок The Post газетіне берген сұхбатында, Беларусь пен Ресей біртұтас қуатты мемлекетке айналса «жақсы болар еді» деді: «Егер біз аумақтарды біріктірсек, үлкен айырмашылық байқамаймыз – біз бір халықпыз, славяндар».
Артем Шрайбман, Аргей Карнеги Еуразия орталығының ғылыми қызметкері, Лукашенконың Ресеймен «ыңғайлы статус-кво» сақтайтынын айтады, бірақ оның соңғы зерттеулері Украинадағы қақтығыс пен бейбіт келіссөздер туралы әңгімелер бұл тепе-теңдікті бұзуы мүмкін екенін көрсетеді.
«Қазіргі тепе-теңдіктегі кез келген өзгеріс Минскке қауіп төндіруі мүмкін», – дейді Шрайбман, әрі Лукашенкоға «өте маңызды міндет тұр: өз кепілдігіңізді сақтап, шектен тыс тәуекелге бармау», – деп қосады.