Сарапшы: Доллар ұзақ уақыт бойы үстем бола береді

Тәуелсіз сарапшы, экономист және саясаттанушы Дәулет Жамбайбеков EconomyKZ.org порталына берген мақаласында доллардың болашағына қатысты болжамдарымен бөлісті, деп жазады POLITICO.KZ.

2000-жылдардан бастап әлемдік басты резервтік валюта ретіндегі доллардың дәуірі аяқталады деген болжамдар жиі айтыла бастады. Қытай экономикасының қарқынды өсуі, еуроның нығаюы және АҚШ саясатына сындар бұл пікірлерді күшейтті. Ресейде де бұл тақырып жиі талқыланып, (мысалы, Михаил Хамзин, Михаил Леонтьев «Однако» бағдарламасында) жаңа валюталық дәуір келеді деген үміт туды.

Алайда арада жиырма жылдан астам уақыт өтсе де, доллар әлемдік экономикада әлі де үстем орнын сақтап келеді. Бұл сұрақ тудырады: неге түрлі болжамдарға қарамастан, доллардың «жерлеуі» жүзеге аспады?

Неге доллар әлі де көшбасшы?

Біріншіден, АҚШ экономикасы — әлемдегі ең ірі әрі икемді экономикалардың бірі. Жоғары өнімділік, дамыған технологиялық сектор және қуатты қаржы жүйесі бұл елді инвесторлар үшін тартымды етеді. Әлемдік тұрақсыздық кезеңдерінде доллар «қауіпсіз айлақ» ретінде қабылданады.

Екіншіден, халықаралық мәмілелердің көпшілігі, әсіресе шикізат секторында, доллармен жасалады. Бұл жүйе Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасып, жаһандық экономикада мықтап орнықты. Сондықтан тіпті кейбір елдер дедолларизацияны қолдағанымен, халықаралық есеп айырысуда доллардан толық бас тарта алмайды.

Мұнда институттарға деген сенім ерекше рөл атқарады. АҚШ-тағы Федералдық резерв жүйесі, тәуелсіз сот жүйесі және ашық қаржы ережелері тұрақтылық пен болжамдылық береді. Инвесторлар құқықтарының қорғалатынына және инфляцияны бақылауға бағытталған ақша саясатына сенеді.

Тағы бір маңызды фактор — әлемдік мемлекеттік және корпоративтік қарыздардың шамамен 60%-ы доллармен номинирленген. Елдер доллардан тәуелділікті азайтқысы келгенімен, қолданыстағы қарыздарын өтеу қажеттілігі бұл валютаға сұранысты сақтап отыр.

Сондай-ақ, АҚШ қаржы жүйесі Еуропамен салыстырғанда аз қарызға тәуелді, бұл оның тұрақтылығын арттырады. Мысалы, АҚШ-та қаржы секторындағы орташа кредиттік иық (активтердің меншікті капиталға қатынасы) 8–12 деңгейінде болса, ЕО-да ол 20-дан да жоғары болуы мүмкін.

Одан бөлек, АҚШ-тың қазынашылық облигациялары (Treasuries) әлі де орталық банктер үшін негізгі резервтік актив саналады. Олардың өтімділігі мен сенімділігі елдерді долларлық резервтер ұстауға итермелейді. Treasuries-ке сұраныс тікелей долларға деген сұранысты да қолдайды.

Әрине, доллардың болашағына қауіп төндіретін үрдістер де бар — Қытай экономикасының күшеюі (соның ішінде юаньның рөлі) және БРИКС елдерінің балама төлем жүйелерін құру бастамалары. Бұл факторлар доллардың бірполюсті үстемдігін әлсіретуі мүмкін. Алайда әзірге доллардай тұрақты, өтімді әрі сенімді балама валюта ұсынылған жоқ.

Қорытынды ұсыныстар

• Инвесторларға: доллардан толық бас тарту қисынсыз. Ол дағдарыс кезеңдерінде басты қорғаныш актив болып қала береді. Бірақ портфельді әртараптандыру үшін алтын, юань және еуро сияқты құралдарды да қосқан жөн.
• ⁠Мемлекеттерге: дедолларизация саясатын біртіндеп жүргізген дұрыс. Ұлттық валютаны қолдау мен ішкі төлем жүйелерін дамыту маңызды, бірақ доллар ұзақ уақыт бойы резервтердің және қарыздардың негізі болып қала береді.
• Бизнеске: доллар сыртқы сауда есеп айырысуы мен хеджирлеудің негізгі валютасы болып қала береді. Дегенмен, уақытылы бейімделу үшін аймақтық бастамалар мен жаңа төлем жүйелерін (мысалы, юань немесе еуро) де бақылап отыру қажет.

Қысқасы, қаржы ресурстарын әртараптандыру қажет болғанымен, шынайы жағдай доллардың әлі де жаһандық резервтік валюта ретіндегі ұзақ мерзімді көшбасшылық әлеуетін сақтап тұрғанын көрсетіп отыр.