Ядролық қару кімге тиімді?

2018 жылы Сингапурда Солтүстік Корея басшысы Ким Чен Ын мен АҚШ президенті Дональд Трамп кездесіп, ядролық қарусыздану туралы бірлескен декларацияға қол қойған сәтте Азиядағы қауіпсіздік архитектурасын қайта құруға мүмкіндік туды деген пікір айтылды. Алайда жеті жыл өткен соң бұл құжаттың ешқандай нақты нәтижеге жеткізбегені анық болды. Қазіргі таңда Пхеньян ядролық қаруды сақтап қана қоймай, оны өзінің сыртқы және ішкі саясатының негізгі құралына айналдырды. Бұл үрдісті түсіну – бүгінгі геосаяси балансты бағамдау үшін аса маңызды, деп сараптайды Politico.kz.

Солтүстік Кореяның ядролық қарудан бас тартпауына әсер еткен негізгі фактор – режимнің өміршеңдігіне деген ұмтылыс. Авторитарлық жүйе үшін биліктің тұрақтылығы көбіне қауіпсіздік кепілдігімен өлшенеді. Ким Чен Ын бастаған әулет билігі ядролық арсеналды елдің халықаралық аренадағы жалғыз ауыртпалық түсіретін аргументі ретінде қарастырады. Пхеньянның көзқарасында ядролық қару – саяси «сақтандыру полисі», яғни сыртқы қысым мен ықтимал интервенциядан қорғап қалатын құрал. Ирак пен Ливиядағы режимдердің тағдыры бұл пайымға айқын мысал. Саддам Хусейн де, Муаммар Каддафи де ядролық бағдарламаларын тоқтатқан соң, сыртқы интервенцияға қарсы тұра алмады. Бұл жағдайды бақылап отырған Солтүстік Корея билігі үшін қарусыздану тек әскери әлсіреу ғана емес, тұтас саяси жүйенің күйреуімен тең.

Ядролық бағдарламаның сақталуына елдің ішкі саяси құрылымындағы әскери элитаның ықпалы да әсер етіп отыр. Солтүстік Корея әлемдегі саны жағынан төртінші армияға ие. Мұндай жағдайда ядролық қару әскери элитаның беделін ұстап тұратын символдық мәнге ие болып отыр. Егер ядролық арсеналдан бас тарту туралы шешім қабылданса, бұл әскерилердің наразылығын күшейтіп, режимнің ішкі тұрақтылығына қатер әкелуі ықтимал. Осы себептен ядролық саясат Пхеньян үшін сыртқы қауіпсіздікті қамтамасыз етумен қатар, ішкі билік тепе-теңдігін сақтаудың да амалы болып отыр.

2022 жылы басталған Ресей–Украина қақтығысы Солтүстік Кореяның ядролық саясатына жаңа өлшем қосты. Мәскеумен орнаған стратегиялық әріптестік Пхеньянға бір жағынан технологиялық қолдау алып, ядролық және зымыран бағдарламасын жаңғыртуға мүмкіндік берсе, екінші жағынан санкцияларға қарамастан экономикалық тыныс ашты. The Washington Post соңғы жылдары Солтүстік Корея Ресейден гипердыбыстық зымырандар мен барлау дрондарына қатысты технологиялық көмек алғанын хабарлады. Guardian болса бұл үрдісті «2018 жылғы дипломатиялық иллюзиялардың күйреуі» деп сипаттады. Осылайша Пхеньян ядролық арсеналды халықаралық келіссөздерде стратегиялық актив ретінде қолдануға мүмкіндік алып отыр. Бұл тұрғыда ядролық қару тек қорғаныс құралы емес, геосаяси сауда картасына айналды.

Қазақстанның тарихи тәжірибесі ядролық қарусызданудың оң үлгісі ретінде жиі айтылады. 1990-жылдары еліміз өз еркімен әлемдегі төртінші ірі ядролық арсеналдан бас тартып, халықаралық қауымдастық тарапынан қолдау мен қауіпсіздік кепілдігіне ие болды. Бұл шешім Қазақстанның бейбітшіл ұстанымын бекітіп, халықаралық беделін арттырды. Бүгінгі таңда Президент Қасым-Жомарт Тоқаев ядролық қарудан азат әлем құру идеясын жаһандық деңгейде көтеріп келеді. Алайда Солтүстік Корея жағдайында бұл үлгінің іске аспайтыны түсінікті. Пхеньян үшін халықаралық кепілдіктерге сену мүмкін емес. АҚШ-ты басты қарсылас ретінде қабылдайтын ел ядролық арсеналдан бас тарту арқылы өзін әлсіз күйде табатынына сенімді. Демек, Қазақстан тәжірибесі бейбіт саясаттың үлгісі болғанымен, Солтүстік Корея үшін ол утопиялық сценарий болып қала береді.

Халықаралық сарапшылардың пікірі де осы тұжырымды қуаттайды. Лондондағы King’s College профессоры Роберт Келли Ким режимі үшін ядролық арсенал биліктің өмір сүру формуласы екенін, қарусыздану өз қолымен өзін әлсіретуге тең болатынын атап көрсетеді. Сеулдегі Korea Institute of Security сарапшысы Пак Сон Хо Пхеньян ядролық қаруды тек қорғаныс құралы ретінде ғана емес, Ресеймен және басқа елдермен келіссөздер жүргізетін стратегиялық актив ретінде қарастыратынын айтады. Ал The New York Times Корея түбегіндегі ядролық шиеленістің аймақтық деңгейден шығып, жаһандық геосаяси баланстың басты факторы болып отырғанын жазады.

2025 жылы бұл тақырыптың өзектілігі бірнеше себеппен артып отыр. Біріншіден, Ресей–Украина қақтығысы халықаралық тәртіпті қайта құрып, жаңа альянстардың қалыптасуына жол ашты. Солтүстік Корея осы жағдайда Мәскеумен ынтымақтастық арқылы өзінің рөлін күшейтті. Екіншіден, Азиядағы қауіпсіздік архитектурасы ядролық арсеналдың сақталуымен теңгерімсіз күйге түсті. Үшіншіден, жаһандық геосаяси баланс енді тек ірі державалардың емес, Солтүстік Корея сияқты орта державалардың саясатына да тәуелді бола бастады.

Сайып келгенде, 2018 жылғы Сингапур саммитінде пайда болған үміт орындалмады. Солтүстік Корея ядролық арсеналды сақтап қана қоймай, оны геосаяси сауда құралына айналдырды. Мәскеумен стратегиялық альянс бұл позицияны күшейтті. Ядролық қарудан бас тарту Пхеньян үшін әскери шешім ғана емес, режимнің тағдырын анықтайтын саяси таңдау. Сондықтан Ким Чен Ын билігінің мұндай қадамға баруы ықтимал емес. Бұл жағдай халықаралық қауымдастық үшін басты сын-қатер болып қала береді. Корея түбегіндегі түйткілді шешудің жалғыз жолы – ұзақмерзімді дипломатиялық келіссөздер мен өзара сенім шараларын қалыптастыру. Әйтпесе, Солтүстік Кореяның ядролық арсеналы әлемдік қауіпсіздікті әлсірететін негізгі фактор ретінде сақтала береді.