Жұмыссыздарға жәрдемақы қалай алуға болады?

Қазақстанда жұмыссыздық деңгейі рекордтық төменгі деңгейде – 4,6% болғанымен, жұмыссыз жүрген азаматтардың саны әлі де көп. Ranking.kz сарапшыларының дерегінше, жылдың бірінші жартыжылдығында елімізде 449 мыңға жуық жұмыссыз болған, олардың жартысынан астамы – 25 пен 44 жас аралығындағы еңбекке қабілетті азаматтар. Олардың тек ресми тіркелген бөлігі ғана (202 мың адам) жұмысынан айырылуына байланысты мемлекеттен жәрдемақы алады. Еңбек министрлігінің 1 маусымдағы дерегі бойынша, оларға 51,6 млрд теңге төленген.

Жұмыс іздеу кезеңінде кімдер жәрдемақыға үміттене алады, оның мөлшері қанша, қанша уақыт төленеді және қандай жағдайда бас тартылуы мүмкін екенін толық түсіндіру.

№1. Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы алуға кім құқылы

Жұмыссыздық бойынша жәрдемақыны алу үшін алдымен жұмыссыз ретінде ресми тіркелу қажет. Бұл мәртебені түрлі себептермен жұмысынан айырылғандар ала алады. Олардың қатарында қысқартуға ұшырағандар, өз еркімен кеткендер, компанияның жабылуына немесе бизнестің жойылуына байланысты жұмыстан босағандар бар.

Яғни, қолданыстағы заңнама нормаларына сәйкес, жұмыссыздық бойынша әлеуметтік төлемдерді алу құқығы тек жұмыстан босатылған қызметкерлерге ғана беріледі. Барлық деректер мемлекеттік ақпараттық жүйелер арқылы міндетті түрде тексеріледі (әлеуметтік сақтандыру қорына кемінде жарты жыл бойы міндетті жарналар аударылған болуы тиіс). Тексеріс толық аяқталмайынша, жұмыссыз мәртебесі берілмейді.

Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы алу құқығына ҚР азаматтары, қандастар және жұмыссыз немесе табыссыз қалып, жұмыс іздеп жүрген шетелдіктер ие.

№2. Жәрдемақы кімдерге төленбейді

Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы студенттерге, жоғары сынып оқушыларына, зейнеткерлерге, қазірдің өзінде жұмыс істеп жатқандарға, сотталғандарға, сондай-ақ жалған деректер ұсынғандарға төленбейді.

Егер мансап орталығы жұмыс ұсынса, жұмыссыз адам оған келісетінін немесе келіспейтінін білдіруі керек. Адам жұмысқа орналасқан кезде, тіпті уақытша болса да, жәрдемақы төлеу тоқтатылады.

№3. Жәрдемақы мөлшері қалай анықталады

Жұмыссыздық бойынша жәрдемақының мөлшері әркімге әртүрлі болады. Ол міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтіліне және соңғы екі жылдағы ресми жалақыға байланысты есептеледі. Ақша Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленеді. Ең жоғары мөлшерде бұрынғы табыстың 45%-ына дейін алуға болады.

Жалпы, есептеу формуласы мынадай: соңғы екі жылдағы орташа айлық табыс коэффициентке (осы жылдың басынан бастап 0,45) және өтіл коэффициентіне көбейтіледі.

Өтіл коэффициенті жұмыс тәжірибесіне байланысты өзгереді:

• 6 айдан 1 жылға дейін – 0,7,
• 1 жылдан 2 жылға дейін – 0,75,
• 2 жылдан 3 жылға дейін – 0,85,
• 3 жылдан 4 жылға дейін – 0,9,
• 4 жылдан 5 жылға дейін – 0,95,
• 5 жылдан астам – 1,0.

Егер міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтілі 5 жылдан асса, 1,0 коэффициентіне әрбір толық жыл үшін 0,02 қосылады, бірақ жалпы коэффициент 1,3-тен аспауы тиіс.

Айта кету керек, жұмысынан айырылу жағдайы бойынша тағайындалған әлеуметтік төлемнен 10% көлемінде міндетті зейнетақы жарналары ұсталады.

№4. Жәрдемақы қанша уақыт төленеді

Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы әлеуметтік аударымдардың қанша уақыт жасалғанына байланысты бір айдан алты айға дейін төленеді:

• 1 ай – егер аударымдар 6 айдан 12 айға дейін жүргізілсе;
• 2 ай – 1 жылдан 2 жылға дейінгі аударымдар кезінде;
• 3 ай – 2 жылдан 3 жылға дейінгі өтіл кезінде;
• 4 ай – 3 жылдан 4 жылға дейінгі өтіл кезінде;
• 5 ай – егер аударымдар 4 жылдан 5 жылға дейін жасалса;
• 6 ай – егер әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысу өтілі 5 және одан да көп жылды құраса.

№5. Жәрдемақыны қалай рәсімдеуге болады

Жұмыссыз мәртебесін алуға өтінішті онлайн түрде екі тәсілмен беруге болады:

• Enbek.kz электрондық еңбек биржасының сайты арқылы;
• eGov.kz порталының көмегімен.

Қажетті құжаттар:

• өтініш;
• жеке басты куәландыратын құжат.

Егер ешқандай заңбұзушылық болмаса, жүйе сізді жұмыс іздеуші ретінде тіркейді және құжаттардың қабылданғаны туралы белгісі бар өтініштің үзбелі талонын береді. Сондай-ақ, жүйе біліктілігіңіз бен жұмыс тәжірибеңізге сәйкес бос жұмыс орындарының тізімін ұсынады. Егер ұсынылған бос орындардың ешқайсысы сәйкес келмесе, онда жұмыссыздың ресми мәртебесі рәсімделіп, жәрдемақы төлене бастайды.

Жұмысынан айырылуына байланысты әлеуметтік төлемді рәсімдеу үшін өтініш беруші проактивті қызметке келісім беруі, өз міндеттемелерін растауы және банктік шот нөмірін көрсетуі қажет. Мұның бәрі ұялы телефон арқылы жіберіледі.

№6. Қандай негіздеме бойынша жәрдемақыдан бас тартуы мүмкін

Құжаттарды қабылдау кезеңінде-ақ бас тарту келесі жағдайларда мүмкін болады:

• жұмысынан айырылу бойынша төлем бұрын тағайындалса немесе бұрын проактивті қызмет арқылы өтініш берілсе;
• құжаттардың толық емес топтамасы немесе жарамдылық мерзімі өтіп кеткен құжаттар ұсынылса;
• жеке куәліктегі деректер дерекқорға сәйкес келмесе;
• ізденушінің төлем алуға құқығы болмаса (себебі ол студент, оқушы, зейнеткер немесе жұмысқа орналасқан);
• дербес деректерді өңдеуге келісім болмаса;
• соңғы 24 ай ішінде әлеуметтік аударымдар жүргізілмесе;
• міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатысудың жалпы өтілі 6 айдан аз болса.

Сондай-ақ, құжаттар қабылданғаннан кейін де бас тарту орын алуы мүмкін, егер:

• анық емес деректер немесе жалған құжаттар табылса;
• жәрдемақы тағайындау талаптарына сәйкес келмейтін мәліметтер ұсынылса;
• тексеру барысында қор сұратқан құжаттар немесе ақпарат ұсынылмаса.

№7. Жәрдемақы төлеу қандай себептермен тоқтатылады

Жұмыссыз ретіндегі есептен келесі жағдайларда шығарылады:

• егер жалған құжаттар ұсынылса (жұмыссыз мәртебесі жойылады, ал әлеуметтік төлем тағайындалған күннен бастап тоқтатылады);
• алушының өз өтініші бойынша (жәрдемақы өтініш берілген айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап тоқтатылады);
• жұмыссыз ретіндегі есептен шығарылған жағдайда (төлем келесі айдың бірінші күнінен бастап тоқтатылады);
• Қазақстан Республикасының азаматтығын жоғалтқан жағдайда (жәрдемақы тиісті мәліметтер келіп түскен айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап төленбейді).

Дереккөз: Informburo.kz