Беймәлім авиатор: Сәкен Сейфуллиннің Қазақстан авиациясының қалыптасуындағы рөлі

Азаматтық авиация академиясының 30 жылдығына орай елдің әуе флоты тарихына арналған ерекше басылым дайындалып жатыр. Осы еңбекті дайындау барысында зерттеушілер күтпеген, бірақ жарқын әрі маңызды тарихи дерекке тап болды – Сәкен Сейфуллиннің қазақ авиациясының негізін қалауға қосқан үлесі.

Бұл дерек тіпті оның өмірбаянын жақсы білетін жандарды да таңғалдыруы мүмкін. Өйткені Сәкен Сейфуллин, ең алдымен, ақын, жазушы, қоғам қайраткері, жаңа дәуір қазақ әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі ретінде белгілі. Алайда азаматтық авиацияның қалыптасу тарихында да оның есімі әдебиет пен саясаттағы рөлінен кем түспейді.

Тарихқа көз жүгіртсек, 1923 жылғы 4 сәуірде Орынборда өткен ҚазАССР Халық Комиссарлар Кеңесінің отырысында Сәкен Сейфуллин әуе флотын қолдау жөніндегі Комиссия құру бастамасын көтерді. Бұл Қазақстанда авиация дамуының ресми бастамасы болды. Комиссия құрамы бекітіліп, өкілдер Мәскеуге «Добролет» әуе көлігі ұйымының басшылығымен келіссөз жүргізуге жіберілді. Бұл ұйым 1923-1930 жылдары жұмыс істеген. Осыдан соң Орынборда оның өлкелік кеңсесі ашылып, өзге қалаларда бөлімшелері құрылды.

Азаматтық авиация академиясы жанындағы Авиациялық колледждің директоры, осы тарихи басылымның құрастырушысы А.Саретбаев бұл жайлы былай дейді:

«Қазақстанда азаматтық авиацияның және жалпы әуе қатынасының қалыптасу, даму тарихына қатысты мұрағаттық материалдарды жинау барысында ел ішіндегі әртүрлі архивтер мен кітапханалардан белгілі тарихшы, сәкентанушы М.Әбсеметовтің «Сәкен Сейфуллин – Халкомкеңестің төрағасы» атты монографиясын таптық. Онда жаңа архив деректеріне сүйене отырып, ақынның қоғамдық-саяси қызметіндегі маңызды оқиғалар, соның ішінде қазақ авиация инфрақұрылымын жүйелі түрде құру барысы қарастырылады».

Сәкен Сейфуллин тек авиация туралы жыр жазумен шектелмеді. 1923 жылғы 28 мамырда ол Халкомкеңес пен Еңбек және қорғаныс кеңесінің бірлескен отырысына қатысып, Әуе флотын қолдау қоғамы президиумының құрамын бекітті. Сонымен қатар ол Орынбор – Орал – Ақмола – Семей бағытындағы әуе қатынасын ашу идеясын ұсынды және бұл бағыттың дайындығын өзі тексерді. Тіпті «Добролет» ұйымының алғашқы қазақ акционерлерінің бірі болып, ұшақ сатып алу үшін қаржы аударды.

Сәкен Сейфуллиннің сенімінде «авиация – қарапайым халыққа қызмет етуі тиіс, пошта, дәрі-дәрмек жеткізу, шалғай аймақтарды байланыстыру – оның міндеті». Ол Германиядан Junkers Ju-13 жолаушылар ұшақтарын сатып алуды жақтады және «Еңбекші қазақ» газетінде:

«Болашақ – авиацияға ие болған халықтікі. Қазақстанға ұшақтар керек – әр губернияға кемінде біреуден», – деп жазды.

1923 жылғы 8 қазанда Сәкен Сейфуллин өзі ұшақ бортына отырып, әуеге көтерілген алғашқы қазақтың бірі болды. Сол кезеңде Алматыда алғашқы аэродромның құрылысы басталды. 1930 жылы Мәскеуден алғашқы тұрақты жолаушы рейстері келе бастады. 1931 жылға қарай Қазақ азаматтық әуе флоты басқармасы құрылды.

Сәкен Сейфуллин үшін авиация жай ғана прогресс белгісі емес, халықтар мен аймақтарды және болашақты байланыстыратын көпір еді. Бүгін, жүз жылдан кейін, оның әуе көлігі саласына қосқан үлесі оның әдеби және саяси мұрасымен қатар мойындалып келеді. Азаматтық авиация академиясы 30 жылдық мерейтойын атап өте отырып, Сәкен Сейфуллинге тағзым етеді.