Путиннің әлемдік қауіпсіздікке көзқарасы қандай?

АҚШ пен Ресейдің Украинаға қатысты келіссөздері жүріп жатқан шақта, халықаралық сарапшылар бұл тек соғысты тоқтату емес, әлемдік қауіпсіздік жүйесін қайта қалыптастыру әрекеті болуы мүмкін деп санайды сарапшы Джозеф Дрезен.

Ф. Джозеф Дрезен, Wilson Center жанындағы Кеннан институтының сарапшысы, АҚШ пен Ресей арасындағы келіссөздердің негізгі мәні Ялта мен Хельсинки қағидаларының қайсысы басым болатынына байланысты дейді.

Ялта моделі: күш пен ықпал аймақтары

Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров Ялта конференциясының 80 жылдығын атап өтіп, «Ялта-Потсдам тәртібі халықаралық жүйенің нормативтік-құқықтық негізі болды» деп мәлімдеді.

Ялта Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі әлемдік тәртіпті белгіледі. Кеңес Одағы Шығыс Еуропадағы ықпалын заңдастырып, Польша, Чехословакия, Венгрия сияқты елдерді бақылауына алды.

Бүгінде Ресей жаңа Ялта келісімін іздейді, онда басып алынған территорияларды заңдастырып, өз ықпал аймағын мойындатуды көздейді. Бұл тек Украинамен ғана шектелмей, посткеңестік кеңістіктің басқа да бөліктеріне әсер етуі мүмкін.

«Путиннің мақсаты – Еуропада күшке негізделген жаңа тәртіп орнату», – дейді Дрезен.

Хельсинки моделі: халықаралық құқық пен шекараның мызғымастығы

Хельсинки келісімі (1975 жыл) Кеңес Одағының Еуропадағы шекаралары мойындалғанымен, адам құқықтары мен мемлекеттердің тәуелсіздігін сақтау шарттарын да бекітті.

Бұл келісім билік жүйесінің заңдылығын күмәнға түсірген, өйткені КСРО қол қойғанымен, адам құқықтары мен бостандықтарын сақтамады.

Ресей 1994 жылы Будапешт меморандумына қол қойып, Украинаның ядролық қарудан бас тартқаны үшін оның тәуелсіздігін мойындаған. Алайда 2014 жылы Қырымды басып алу, 2022 жылы Украинаға басып кіру бұл халықаралық міндеттемелерді бұзу екенін көрсетті.

Қазіргі келіссөздердің маңызы қандай?

АҚШ Мемлекеттік хатшысы Марко Рубио мен Ресей СІМ басшысы Сергей Лавров Сауд Арабиясында келіссөздер өткізіп, Украинадағы соғысты аяқтаудың мүмкін жолдарын талқылауда.

Дрезеннің айтуынша, Путин Украинадағы қақтығысты жаңа Ялта келісімі үшін пайдаланып, өз саясатын күштеп мойындатқысы келеді.

Алайда, АҚШ пен Батыс елдері үшін Ялта моделі – демократиялық принциптер мен халықаралық құқыққа қайшы.

«АҚШ-тың таңдауы анық: олар күшке негізделген Ялта әлеміне оралады ма, әлде құқық пен шекараға құрмет көрсететін Хельсинки тәртібін сақтай ма?» – деп қорытады Дрезен.