Тоқаев: «Мәңгілік достық — халықтарымызға жол сілтер темірқазық»

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ресей Федерациясына мемлекеттік сапары қарсаңында «Российская газета» басылымында «Вечная дружба – путеводная звезда для наших народов» атты мақаласы жарық көрді,  деп хабарлайды POLITICO.KZ.

Қазақстан мен Ресей – одақтас әрі стратегиялық әріптес мемлекеттер. Біздің мәңгілік достығымыздың, барлық саладағы кең ауқымды ынтымақтастығымыздың және гуманитарлық байланыстарымыздың негізін тарихтың өзі қалап берді.

Біздің халықтар ғасырлар бойы бір-бірімен иық тірестіре өмір сүріп, қуаныш пен сынақты бірге бөлісіп, Еуразияда біртұтас мәдени кеңістікті бірге құрды. Бізді дәстүрлі құндылықтарға деген ортақ көзқарас, қазіргі заманның өзекті мәселелеріне қатысты ұқсас ұстанымдар және бауырлас халықтардың игілігін қамтамасыз етуге бағытталған бірлескен күш-жігер біріктіреді.

Осы мызғымас іргетастың негізінде біз халықтарымыздың тарихына, мәдениетіне және дәстүрлеріне өзара құрмет көрсете отырып, көп қырлы ынтымақтастық жолымен сенімді түрде алға жылжып келеміз.

Тәуелсіздік пен Мәңгілік достық туралы келісім

Тәуелсіздік алған сәттен бастап Қазақстан Ресеймен достық қатынастарды дамытуға айрықша мән беріп келеді. Елдің алғашқы сыртқы саясат тұжырымдамасында және кейінгі осыған ұқсас құжаттарда Ресей бағыты өзгермейтін басымдық ретінде айқындалған болатын.

1992 жылы Мәңгілік достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы шартқа қол қойылды. Бұл келісім мемлекетаралық қатынастардың берік негізін қалап, халықтарымыздың саналы таңдауының символына айналды.

Содан бері әлемде де, посткеңестік кеңістікте де көп нәрсе өзгерді. Алайда шарт мәтінінде айтылған басты қағида өзектілігін жоғалтқан жоқ: мәңгілік достық – жай ғана сөз тіркесі емес, ол халықтарымыздың қазіргі және болашақтың күрделі, екіұшты шындығын философиялық әрі саяси тұрғыдан қабылдауының нақты көрінісі.

Қазақстан мен Ресей сапалы әрі мазмұнды стратегиялық серіктестік пен одақтастық орната алды. Мұндай ынтымақтастықтың негізінде – қазіргі турбулентті әрі болжап болмайтын кезеңде бірге болуға деген саналы ұмтылыс жатыр. Басқаша айтқанда, мәңгілік достық – бұл біздің мемлекеттер мен халықтарымыз үшін бағыт-бағдар жұлдызы.

Сенім мен өзара құрметке негізделген серіктестік

Екі елдің қарым-қатынасы кемелдікпен және тұрақтылықпен ерекшеленеді, себебі олар терең сенімге, құрметке және теңдікке негізделген. Халықтарымыздың болашағы үшін ортақ жауапкершілік екіжақты ынтымақтастық күн тәртібіндегі барлық мәселелерді тиімді шешуге мүмкіндік береді. Менің ойымша, Қазақстан мен Ресейдің стратегиялық әріптестігі мен одақтастығы – Еуразиялық қауіпсіздік жүйесін қалыптастырудағы аса маңызды фактор.

Жаңа кезең – жан-жақты стратегиялық серіктестік пен одақтастық

Қазақстан мен Ресей арасындағы қатынастар жан-жақты стратегиялық әріптестік пен одақтастық деңгейіне көтерілуде.
Екіжақты ынтымақтастықтағы барлық жетістіктер Ресей президенті Владимир Путиннің табанды және нәтижелі қызметімен тығыз байланысты. Қазақстанда ол ғаламдық деңгейдегі мемлекеттік қайраткер ретінде үлкен құрметке ие. Оның есімі әлемнің көптеген елінде саясаткерлер мен қарапайым халықтың аузында жүр.

Өткен жылдың қараша айында Ресей президенті мемлекеттік сапармен Қазақстанға келді. Бұл сапар өзінің саяси және практикалық маңызы жағынан тарихи оқиға болды. Астанада біздің серіктестігіміздің жаңа көкжиектерін ашқан көлемді құжаттар пакеті қабылданды. Маңыздысы – санкциялық қысым мен халықаралық шиеленіс жағдайында да екі ел тұрақтылық пен ынтымақтастықтың серпінін сақтап қалды.
Мәскеуге мемлекеттік сапарым қарсаңында Владимир Путинмен алдағы келіссөздердің ерекше маңыздылығын атап өткім келеді
Әлемдік саясаттағы Ресейдің рөлі
Соңғы айларда мен ҚХР төрағасы Си Цзиньпинмен, АҚШ президенті Дональд Трамппен, Еуропа, Азия және Африка елдерінің басшыларымен мазмұнды келіссөздер жүргіздім. Олардың көпшілігі геосаяси спектрдің қарама-қарсы жағында болғанына қарамастан, барлығы да халықаралық қатынастардағы түйінді мәселелерді шешуде Ресей мен оның басшысының ерекше рөлін мойындайды. Басқаша айтқанда, қазіргі әлемдегі қайшылықтарды Мәскеудің қатысуынсыз еңсеру мүмкін емес. 
Қазақстан мен Ресей шынымен де үлгілі мемлекетаралық қарым-қатынастар құрды. Отыз жылдан астам уақыт бойы біз екі халықтың игілігі үшін көп қырлы ынтымақтастығымызды тұрақты түрде дамытып келеміз. Ал президент Владимир Путинмен алдағы келіссөздер оларды жаңа мазмұнмен одан әрі толықтыру тұрғысынан ерекше маңызды.

Менің Мәскеуге сапарымның кең ауқымды күн тәртібіндегі негізгі тармақ Қазақстан мен Ресей арасындағы қарым-қатынастарды жан-жақты стратегиялық серіктестік және одақ деңгейіне көшіру туралы декларацияға қол қою болады. Бұл құжат, сөзсіз, екіжақты байланыстарда жаңа дәуірдің бастауы болады, өзара сенімнің бұрын-соңды болмаған деңгейін және барлық бағыттар бойынша тығыз ынтымақтастыққа дайындықты айқын дәлелдейді.

Ресей Федерациясы еліміздің ең ірі сыртқы сауда серіктестерінің үштігіне кіреді. Қазақстан өз кезегінде Ресейдің бес негізгі сауда серіктесінің қатарында бар. Біздің сауда айналымымыз тұрақты түрде өсіп келеді және 30 миллиард долларға жақындап келеді.

Инвестициялық ынтымақтастық белсенді дамуда. Ресейлік инвесторлар біздің экономикамызға жетекші үлес қосатын көшбасшылар қатарында, бұл Қазақстанның жоғары инвестициялық тартымдылығын, берік іскерлік байланыстарын және екі ел арасындағы сенімді көрсетеді.

Жалпы инвестиция көлемі 50 миллиард доллардан асатын 170-тен астам бірлескен жоба Қазақстан мен Ресей арасындағы өнеркәсіптік ынтымақтастықтың негізін құрайды. Елімізде «Сибур», «Газпром», «Лукойл» және «ЕвроХим» сияқты бірнеше ірі ресейлік компаниялардың қатысуымен полиэтилен, бутадиен, минералды тыңайтқыштар және басқа да сұранысқа ие жоғары технологиялық өнімдерді шығаратын жоғары технологиялық зауыттар салынуда. Біз «Татнефть» компаниясымен шина өндірісін, ал «КамАЗ»-бен жүк көліктеріне арналған қосалқы бөлшектер шығарц жолға қойылған.  

Жалпы алғанда, Қазақстанда ресейлік капиталы бар 20 000-нан астам компания табысты жұмыс істейді. Бұл жай ғана сан емес, жаңа өндіріс орындарын ашып, ондаған мың жұмыс орнын құрып, озық технологияларды трансферттеп, аймақтар мен халықтар арасындағы байланысты нығайтатын өзара тиімді серіктестіктің нақты нәтижесі.

Біздің ынтымақтастығымызда энергетика ерекше орын алады

Бірлескен күш-жігер арқылы біз Ресейдің энергетикалық ресурстарының Қытайға және Орталық Азия елдеріне үздіксіз транзитін қамтамасыз етеміз. Біз ірі энергетикалық нысандар салып, жаңғыртып жатырмыз. Бұл бағытта, сөзсіз, «Росатом» басқаратын халықаралық консорциумның қатысуымен Қазақстанда алғашқы атом электр станциясын салу жобасы негізгі тірек жобаға айналмақ. Атом электр станциясының құрылысы біздің елімізге уран өндіруден бастап электр энергиясын өндіруге дейінгі бүкіл ядролық отын циклін жабуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жоба технологияларды трансферттеу, мамандарды даярлау, жұмыс орындарын құру және машина жасау мен аспап жасауды қоса алғанда, байланысты салаларды дамыту үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

Мен көлік және логистика саласындағы ынтымақтастықты тереңдетуді ерекше стратегиялық маңызға ие деп санаймын.

Қазіргі уақытта Қазақстан арқылы өтетін 13 халықаралық көлік дәлізі бар: бес теміржол және сегіз автомобиль жолы. Бұл Азия мен Еуропа арасындағы құрлықтық жүк тасымалының шамамен 85%-ын құрайды.

Қазақстан мен Ресейдің ауқымды аумағы мен географиялық орналасуын ескере отырып, транзиттік бағыттар мен тиісті инфрақұрылымды одан әрі дамыту бүкіл Еуразияның көлік байланысын нығайту үшін зор маңызға ие. Осы мақсатқа жету үшін елдеріміз Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомобиль дәлізінің өткізу қабілетін арттыру бойынша жұмыс істеп жатыр және Қазақстан-Ресей шекарасындағы 30 автомобиль өткізу пунктін жаңғырту үстінде.

Біз сондай-ақ «Солтүстік – Оңтүстік» көлік дәлізінің шығыс тармағының мүмкіндіктерін кеңейтуге күш жұмылдырудамыз. Бұл бағыттағы жүк айналымының көлемі едәуір өсіп келеді. Бұл үдерісте Ресей – Қазақстан – Түрікменстан – Иран теміржол бағыты ерекше рөл атқарады. Қазіргі таңда осы стратегиялық артерияның өткізу қабілетін келесі бес жылда жылына 20 миллион тоннаға дейін арттыруды көздейтін жол картасына қол қойылды.

Аталған бағыттар біздің ынтымақтастығымызда маңызды орын алады, алайда Қазақстан-Ресей өзара іс-қимылының ауқымы бұлармен шектелмейді. Ол барлық ықтимал салаларды қамтиды. Екі ел үкіметтері алдына жаңа, ең алдымен жоғары технологиялық салаларды алға шығару арқылы болашақ экономикасының бейнесін айқындайтын ауқымды міндет қойылған.

Астана мен Мәскеу арасындағы қарым-қатынас Еуразия кеңістігіндегі көптеген іргелі процестерге шешуші ықпал етеді.

Биыл Қазақстанда да, Ресейде де маңызды мерейтойлық іс-шаралар аталып өтті. Олардың ішіндегі ең маңыздысы – Ұлы Жеңістің 80 жылдығы. Бұл – халықтарымыз үшін ең маңызды тарихи оқиғалардың бірі.
Белгілі болғандай, әрбір бесінші қазақстандық майданға аттанды, олардың жартысына жуығы шайқас даласында қаза тапты. Миллиондаған азаматымыз – жас та, кәрі де – тылда еңбек етті.
Жеңіс мерейтойын атап өту үшін Астанада бұрын-соңды болмаған ауқымды әскери шеру өтті, ал бүкіл Қазақстан бойынша әкелеріміз бен аталарымыздың ерліктеріне арналған жүздеген еске алу шарасы өтті.
Мен қаза тапқан жауынгерлердің есімін мәңгі есте қалдыру бағытында аянбай еңбек етіп жүрген Қазақстан, Ресей және басқа да елдердің іздеуші-еріктілеріне шын жүректен алғысымды білдіргім келеді.

Біздің елдерімізді біріктіретін тағы бір маңызды кезең – аты аңызға айналған Байқоңыр ғарыш айлағының 70 жылдығы. Бұл кешен әлемдік ғарыш саласының бесігі және адамзат ақыл-ойының ұлылығын айғақтайтын символ ретінде әділ түрде мойындалған. 

Ондаған жылдар бойы Байқоңыр екі мемлекет арасындағы стратегиялық серіктестіктің мызғымас діңгегі болып келеді, ол – ғылыми-техникалық прогрестің және болашаққа ұмтылыстың айқын көрінісі.

Біз 2005 жылғы 18 қаңтардағы Қазақстан-Ресей мемлекеттік шекарасы туралы шарттың 20 жылдығына үлкен мән береміз. Бұл құжат – екі елдің егемендігі мен аумақтық тұтастығын өзара мойындаудың берік құқықтық негізі. Әлемдегі ең ұзын үздіксіз құрлық шекарасын достық белдеуі деп атауға болады.

Сөзсіз, жыл сайынғы Қазақстан-Ресей өңіраралық ынтымақтастық форумы көлденең байланыстардың барлық спектрін дамытуға айтарлықтай үлес қосады. Жиырма жылдан астам уақыт бойы ол екіжақты қарым-қатынастарды нығайтудың тиімді платформасы ретінде өзін көрсетіп келеді. Биыл кезекті форум Оралда өтеді.

2024-2028 жылдарға арналған қабылданған Өңіраралық ынтымақтастық бағдарламасы бізге нақты мазмұнмен саяси келісімдерді толықтыруға, өнеркәсіптік ынтымақтастықты дамыту және өзара сауданы арттыру мақсаттарын шындыққа айналдыруға мүмкіндік беретінін атап өтемін.

Халықтарымызды нәзік жіп сияқты байланыстыратын көп қырлы гуманитарлық байланыстар ерекше назар аударуға тұрарлық.

Биыл Астанада «Қазақстан мен Ресей арасындағы мәңгілік достық аллеясының» салтанатты ашылуы екі ел арасындағы берік және достық байланыстарды бейнеледі. Жақында Мәскеуде «Қазақ-Ресей достық гүлзары» ашылады.

Мұражайлар, кітапханалар, театрлар, көркемсурет галереялары және кинорежиссерлер арасындағы ынтымақтастық нығайып келеді. Бірқатар бірлескен жастар, ғылыми және спорт форумдары жоспарланған.

Ғылыми-білім беру саласындағы өзара іс-қимылға ерекше мән берілуде.
Жоғары технологиялық жобаларды жүзеге асыру білікті мамандарсыз мүмкін емес. Білім – бұл жасанды интеллект пен жаппай цифрландыру дәуірінде дамудың басты капиталы болып табылатын болашақтың интеллектуалдық іргетасы.  
Қазіргі таңда Қазақстанда Ресейдің тоғыз жетекші жоғары оқу орнының филиалдары табысты жұмыс істеп жатыр. Соңғы жылдары білім беру серіктестігі жаңа деңгейге көтерілді: Астанада Мәскеу халықаралық қатынастар институтының (МГИМО) филиалы ашылды, ал Омбы қаласында әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филиалы – Ресей аумағындағы шетелдік ЖОО-ның алғашқы өкілдігі – өз жұмысын бастады.

Бұл тек кадр даярлау мен академиялық байланысты нығайту ғана емес, сонымен қатар нақты сенімнің және шынайы стратегиялық жақындасудың берік көпірі. Сонымен бірге, Алматы қаласында Ресейдің «Сириус» мектебінің филиалын салу туралы маңызды шешім қабылданды.

Мен әрдайым тілдік алуантүрлілікті – біздің бірегей артықшылығымыз деп санаймын.
Қазақстанда ондаған мәдениет өкілі бейбіт өмір сүріп, бір-бірін өзара байытып келеді.
Біздің елімізде қоғамның әлеуметтік-саяси, ғылыми-білім беру және рухани өмірінің ажырамас бөлігі болып табылатын орыс тіліне ерекше құрмет пен қолдау көрсетіледі.

Біз орыс тілін қолдауды халықтар арасындағы диалог пен сенімді нығайтатын кең ауқымды гуманитарлық ынтымақтастықтың бөлігі ретінде қарастырамыз. Сондықтан мен Орыс тілі жөніндегі халықаралық ұйым құру бастамасын көтердім.
Мен Қазақстан жастары бірнеше тілді – қазақ, орыс, сондай-ақ ағылшын, қытай және басқа да тілдерді жетік білуі керек деп сенемін. Бұл жаһанданған әлемде табысқа жетудің маңызды шарты.

Қорытындылай келе, Астана мен Мәскеу арасындағы қарым-қатынастардың Еуразия аймағындағы көптеген іргелі процестерге шешуші әсер ететінін тағы да атап өткім келеді.

Біздің ынтымақтастығымыз ресмиліктен ада, ол шынайы, өміршең және серпінді сипатқа ие. Ол уақыт сынынан өтіп қана қоймай, жаңа дәуірдің сын-қатерлеріне икемді түрде жауап бере алады.

Бүгінгі таңда әлем жаңа бағдар іздеп жатқан кезде, Еуразияға конъюнктуралық мүддеге тәуелді емес, ортақ мән мен тағдырдан қуат алатын сенімді одақтастық қажет.

Қазақстан мен Ресей халықтары тарихи және рухани тамырларына адал бола отырып, болашаққа ұмтылуда.
Бұл бізге сенім ұялатады: елдеріміздің стратегиялық серіктестігі мен одақтастығы әрдайым тұтас құрлық үшін жасампаздықтың, қауіпсіздіктің және ынтымақтастықтың берік тірегі болып қала береді.