Алмас Чукин: мұнай эрасы аяқталуда, Қазақстан мұнайға тәуелділіктен тезірек құтылуы керек

«Мұнай дәуірінің соңы көрініп тұр»: Алмас Чукин мұнай бағасының құлдырауы Қазақстанға не қауіп төндіретіні туралы айтты, деп хабарлайды POLITICO.KZ ORDA арнасына сілтеме жасап.

Жақында әлемдік нарықта мұнай бағасы соңғы төрт жылдағы ең төменгі деңгейге түсті. Бұл Қазақстанға не қауіп төндіреді? Танымал қазақстандық экономист Алмас Чукиннің Facebook-тегі пікірін жариялады.

Бағаның күрт құлдырауына мұнай өндіруші және экспорттаушы елдердің басын қосқан ОПЕК ұйымының қабылдаған саясаты түрткі болды. Картель маусым айында өндірісті тәулігіне қосымша 411 мың баррельге арттыру туралы келісімге келді. Ал ОПЕК-тің ықпалды көшбасшысы Сауд Арабиясы өз мұнайын нарыққа барынша көп шығарып, бағаны ұзақ уақыт бойы төмен деңгейде ұстап тұруға дайын екенін мәлімдеді. Сонымен қатар, бірқатар елдің, әсіресе Қазақстан мен Ирактың өндіру көлемі бойынша өз міндеттемелерін орындай алмауы Сауд Арабиясының қатты наразылығын туғызды.

«Қазақстанның жақында ОПЕК+ келісіміне қалай әсер етіп, әлемдік мұнай бағасының күрт құлдырауына себеп болғаны туралы оқып отырмын. Біртүрлі, біздің өндіріс көлеміміз онша үлкен емес сияқты, бағаның құбылуы да бірінші рет емес қой – құлады да қайта көтерілді. Бюджетке бағаның әсер ету моделін талдауды аяқтап жатқандай едім, бірақ қазір жағдай мүлдем басқаша сипат алды».

Сарапшының сөзіне құлақ түрсек, бүгінде ОПЕК+ құрамындағы 11 елдің тек сегізі ғана өндірісті қысқарту бойынша нақты міндеттемелерді өз мойнына алған.

«Мәселе нақ өндіріс туралы болып жатқанын терең түсінуіміз қажет. Мұнай – ұңғыманың басында сақтайтын қоймасы жоқ өнім, сондықтан „экспортты“ қысқарту мүмкін емес. Өндірдің – саттың. Одан да маңыздысы, осы өндірісті қалай шектеуге болады? Ұңғыма – тек тіршілік ете алатын табиғи организм. Ваннадағы шүмекті жабуға болады, ал ұңғыманы ең жақсы жағдайда аздап шектеуге болады. Егер өндірісті тоқтатсаңыз, парафиндер мен басқа да органикалық заттар қатып қалып, ұңғыма „өлуі“ ықтимал», – деп өз ойын білдірді экономист.

Өндіріс пен экспорт – екі түрлі ұғым. АҚШ пен Ресей сияқты кейбір елдер көп өндіріп, ішкі нарықта көп тұтынады. Кейбіреулерінің өндіргенінің басым бөлігі мұнай химиясына кетеді, ол есепке кірмейді. Ал басқалары, соның ішінде Қазақстан да бар, өндіргенінің барлығын дерлік өткізеді. Бұл тұста сарапшы өз сөзіне дәлел ретінде ТШО-ның сәуір айындағы тәулігіне екі миллион баррельдік рекордын келтіреді, бұл әлемдік өндірістің шамамен 2%-ы. ОПЕК әлемдік өндірістің 40%-дан сәл астамын бақылайтынын ескерсек, бұл көрсеткіш шамамен 5%-ды құрайды.

«Біздің сақтауға міндеттенген квотамыз тәулігіне 1 468 000 баррельді құрайды. Демек, біз қазірдің өзінде жарты миллион баррельге жуық артық өндіріп жатырмыз. Қысқарту туралы шешім қабылданған кезде, әлемдегі басты экспорттаушы ретінде Сауд Арабиясы өз еркімен қосымша міндеттемелер алып, өндірісті екі миллион баррельге қысқартты. Яғни, біздің жарты миллионымыз олардың „сыйлығының“ төрттен бірін құрайды», – деп есептейді Чукин.

Ол жақында ОПЕК+ барлық қатысушылар үшін өндірістік квотаны біртіндеп 130 мың баррельге арттыру туралы мәлімдегенін еске салды.

«Бірақ Сауд Арабиясының шыдамы таусылды, бұзушыларға ықпал ету үшін бе, әлде Трамптың тарифтері сұраныстың төмендеуіне әкеліп, бағалар бәрібір түсетінін түсінгендіктен бе, квотаны үш есе көтеру туралы шешім қабылданды. Жақсы баға жоқ, сондықтан кем дегенде нарық үлесін тартып алып, көлем есебінен шығу керек. Біз келісімге адал екенімізді айтуды жалғастырудамыз, бірақ шетелдік өндірушілерді бақыламайтындықтан ештеңе істей алмаймыз. Шынында да, қалай қысқартуға болады? ТШО мен NCOC-қа жобаларды тоқтатуға бұйыруға болмайды. Өзімізді „кесу“ ауыр. Цугцванг жағдайы туындап тұр».

Чукиннің пайымдауынша, бәрі осы келісімнің күйреуіне қарай бет алуда. Біздің ел үшін, бірінші қарағанда, ештеңе өзгермейді. Мұнай бағасы 15-20%-ға төмендесе де, өндіріс 15-17%-ға өседі, нәтижесінде түсім шамамен бұрынғы деңгейде қалады.

Экономист мұнай бизнесінен түсетін табыстың құрылымын ет кесегіне теңейді, онда май – пайда, бұлшық ет – даму мен амортизация, ал сүйектер – операциялық шығындар. Баға төмендегенде шығындар төмендемейді, пайда жоғалады. Ал пайдадан инвестициялар мен салықтар бойынша несиелер төленеді (дивидендтерді қоса). Пайда жоқ болғанда, даму жобалары тоқтап, негізгі құралдар желінеді. Ал одан әрі тірілей кесу, адамдар мен өндірістерді қысқарту басталады. Егер біз қазір тек мемлекет бюджеті туралы айтып отырсақ, мұнда сызықтық тәуелділік жоқ екенін түсіну керек.

«Қазақстанда барлық мұнай-газ төлемдерінен тікелей республикалық бюджетке тек шикі мұнайға салынатын экспорттық кедендік баж ғана түсетінін бәрі біле бермейді. Мұнай өндіруден түсетін барлық басқа негізгі түсімдер (ренттік емес төлемдер, корпоративтік салықтар, арнайы салықтар және т.б.) алдымен Ұлттық қорда жинақталып, содан кейін жыл сайынғы трансферттер арқылы қайта инвестицияланады немесе бюджетке ішінара бағытталады».

Сарапшы жариялаған кестеден, өткен жылдардағы мұнайдың бір баррелінің қандай бағасында Ұлттық қорға қанша доллар түскені көрсетілген, айтарлықтай қысқару байқалады.

«Егер біз жылды бір баррель үшін 60 доллар шамасында аяқтасақ, қаржы-экономикалық саясат туралы маңызды әңгіме алыс емес. 2025-2027 жылдарға арналған бюджет бір баррель үшін 75 доллар бағасынан (және бұл Brent) құрылды. Біз жылына 700 миллионға жуық баррель сатамыз, бір баррельден 15 долларлық кем түсім тек түсім бойынша ғана минус 10,5 миллиард береді. Ал бұл дәл жоғарғы, „майлы“ бөлік жоғалады, одан КТС-тің көп бөлігі төленеді. Мұнда Өнімді бөлу туралы келісімдер (ӨБК), мүмкін, аздап көмектесер, өйткені онда пайдаға тәуелділік аз. Болжау қиын, бірақ екі-үш триллион түспеуі мүмкін, сонда трансфертті ұлғайтуға тура келеді. Және ЖІӨ бойынша да басқа сандар болуы мүмкін, сектор сатылымының қысқаруынан да, ілеспе кәсіпорындар үшін келісімшарттар көлемінің азаюынан да», – деп қосты экономист.

Оның пайымдауынша, мұнай дәуірінің соңы көрініп тұр және Қазақстан экономикасын тезірек трансформациялауға тура келеді...