Экономист дін, ғылым және бизнесті біріктіретін ортақ заңдылықты түсіндірді

Тәуелсіз сарапшы, экономист және саясаттанушы Дәулет Жамбайбеков адамзаттың түрлі салалары – дін, ғылым және экономика – бір ғана ортақ қағидаға бағынатынын алға тартады. Ол EconomyKZ.org порталына жариялаған мақаласында әр бағыттың бір-бірімен қалай байланысатынын зерделеген, деп хабарлайды Politico.kz.

Сарапшының пікірінше, дүниетанымдар мен көзқарастар әртүрлі болғанымен, олардың барлығы ортақ ақиқатқа – себеп-салдар заңдылығына әкеледі.

Әлемдік діни дәстүрлердің салт-жоралғылары әртүрлі болғанымен, түпкі ойы бір – адамның өзгелерге деген қарым-қатынасы оның өз тағдырына ықпал етеді. Мәселен, христиан дінінде «не ексең, соны орасың» делінген. Буддизм бұл себеп-салдарды карма жүйесі деп түсіндірсе, исламда мұқтаж жандарға көмектесу – зекет – бес парыздың бірі болып есептеледі. Бұл ілімдердің барлығы әртүрлі дәуірлерде пайда болса да, ортақ қағидасы өзгермейді.

Ғылым әлемі де осы ортақ заңдылықты растайды. XX ғасырдың басында кванттық механикадағы «екі саңылау тәжірибесі» электронның мінез-құлқы оны бақылауға байланысты өзгеретінін дәлелдеді. Яғни, бақылаудың өзі физикалық шындыққа тікелей әсер етеді. Одан бөлек, кванттық шатасу құбылысы қашықтыққа қарамастан екі бөлшектің өзара тығыз байланыста болатынын көрсетсе, жүйелік теория кез келген әрекеттің тізбекті салдар туғызып, кері байланыс арқылы бастапқы нүктеге міндетті түрде оралатынын дәлелдейді.

Шығыстың медитация тәжірибелері бүгінде ғылыми тұрғыдан дәлелденуде. ФМРТ технологиялары медитацияның адам миының құрылымын өзгертетінін анықтады: өзін-өзі бақылау мен эмпатияға жауапты сұр заттың тығыздығы артып, қорқыныш пен ашуды басқаратын амигдаланың белсенділігі әлсірейді.

Google және Intel сияқты алпауыт компаниялар mindfulness (саналы болу) бағдарламаларын енгізу арқылы қызметкерлердің өнімділігін арттырып, кадрлардың тұрақтылығын күшейткен. Ғалымдар бұл өзгерісті адам мен қоршаған орта арасындағы «мен» және «мен емес» шекараларының бұлыңғырлануымен түсіндіреді.

Материалдық әлем, яғни экономика да бұл заңдылықтан тыс қалмайды. Мысалы, 125 жылдық тарихы бар Sears компаниясы қысқа мерзімді табысқа ұмтылып, сапаға инвестицияны қысқартқандықтан, 2018 жылы банкротқа ұшырады.

Керісінше, Patagonia сияқты экологиялық және әлеуметтік жауапкершілігі жоғары компаниялар тұрақты өсімге қол жеткізді. Олар клиенттеріне «жаңа киім сатып алмаңыз, ескіні жөндеңіз» деп үндеу тастап, шынайы құндылық ұсынды. Көптеген зерттеулер көрсеткендей, қоғамға пайда әкелген компаниялар ұзақ мерзімде тұрақты дамуға қол жеткізеді.

Сондай-ақ Boeing компаниясының апаттардан кейінгі дағдарысы да кері мысал. Олар ақауды жасыруға тырысты, бірақ шындық ашылды, нәтижесінде компанияның нарықтық құны төрттен бір бөлігіне дейін төмендеді. Себебі, қазіргі заманда тұтынушы Google арқылы кез келген ақпаратты тез таба алады, яғни ашықтықты жасыру мүмкін емес.

Дәулет Жамбайбеков осы төрт түрлі бағыттың бір пирамиданың төрт қыры сияқты екенін қорытады:

• Дін: Не істесең, соның нәтижесін өзің көресің.
• Физика: Барлық жүйелер өзара байланыста, әсер міндетті түрде кері қайтады.
• Психология: Адам мен әлемнің арасы бұлыңғыр, ажырамас.
• Экономика: Адамдарға шынайы құндылық берген компаниялар тұрақты дамиды.

Бұл төрт бағыт та жоғарғы нүктеде — ортақ ақиқатта тоғысады: сен жүйеге не берсең, жүйе соны саған қайтарады. Бұл заңдылықтың қайтарымы бірден көрінбеуі мүмкін, бірақ уақыт өте келе өз орнын табады. Адамдарға құндылық ұсынсаң, сол құндылық саған міндетті түрде оралады.