"Өзінен сұраған дұрыс болар еді": Аркадий Дубнов Тоқаевтың бір палаталы парламент ұсынысына қатысты пікір білдірді

Белгілі ресейлік саясаттанушы Аркадий Дубнов Қасым-Жомарт Тоқаевтың Парламентті бір палаталы жүйеге көшіру туралы ұсынысына қатысты пікір білдірді, деп хабарлайды POLITICO.KZ.

RTVI арнасына берген сұхбатында сарапшы бұл реформаның басты қажеттілігі неде деген сұраққа жауап берді.

Жүргізуші: «Сіздің ойыңызша, екі палаталы жүйені бір палаталы жүйеге ауыстырудың негізгі қажеттілігі неде?»

Дубнов: «Жалпы, бұл туралы Президент Тоқаевтың өзінен сұраған дұрыс болар еді. Менің ойымша, ол парламенттік жүйеден Сенатты алып тастау қажеттілігін жеткілікті түрде нақты түсіндірмеді. Дегенмен, мұның астарлы себептерін болжауға болады. Ол бүгінгі жолдауында бұрынғы Сенат төрағасы ретінде бұл туралы айту оңай еместігін айтып өтті.

Менің ойымша, Қазақстанда 2029 жылдан кейін не болатынын ойлайтын кез келді. Сол кезде оның 2022 жылғы президенттік сайлаудан бері басқарып келе жатқан жеті жылдық жалғыз президенттік мерзімі аяқталады. Ол жариялаған «Жаңа Қазақстан» деп аталатын, тәуелсіз Қазақстанды құрудағы өзінің дәуірін 2029 жылдан кейін қандай да бір жолмен өзгерту керек.

Сонымен қатар, Тоқаевтың осы жолдауда жариялаған жоспарлары жүзеге асырылуы тиіс. Жолдаудың барлық жерінде жасанды интеллектіні пайдалану қажеттілігі айтылады. Жалпы, елді цифрландыру біздің болашағымыз. Бұрын айтылғандай, электрлендіру плюс социализм – коммунизм болады. Әрине, бұл менің қалжыңым, бірақ Қазақстанды цифрландыру бұл елді бүкіл Еуразияның жетекші еліне, жетекші мемлекетіне айналдыруға уәде береді. Егер мұның бәрі жүзеге асырылса. Бірақ ол үшін оны бақылау керек. Оны тек осы мәселелерді белгілеген көшбасшы ғана бақылай алады. Сондықтан, менің ойымша, мұнда бір ой бар сияқты. Қараңызшы, егер бұрын президенттікке үміткер Сенат төрағасы болса, енді Сенат болмаса, партиялық тізімдер бойынша тікелей парламенттік сайлау нәтижесінде сайланатын бір палаталы парламент құрылады. Сонда бұл парламенттің төрағасы өте маңызды өкілеттіктерге ие болады. Ол, негізінен, осы жаңа президенттік-парламенттік жүйеде Қазақстанның қазіргі президенті Тоқаев белгілеген одан әрі дамуын анықтай алады.

Бұл жағдайда Тоқаев үшін не болуы мүмкін? Менің ойымша, ойдың бір бөлігі мынада болуы мүмкін: Тоқаев Қазақстандағы жетекші, басты партияға айналатын партияға қайтадан кіре алады. Бұл партия парламентте көпшілік орын алады. Оның фракциясы парламентті басқарады, ал фракция төрағасы парламентті басқара алады. Осылайша, Қасым-Жомарт Тоқаев президенттік қызметінен кетіп, Қазақстанның күшті парламентін басқара алады. Бұл «орын адамды емес, адам орынды безендіреді» деген жағдайға ұқсайды. Яғни, бұл парламент Қасым-Жомарт Тоқаевтың спикерлігімен, оның көшбасшылығымен күшейе түседі. Ол 2029 жылы, денсаулығы жақсы болса, президенттік орындықтан кете алады»

Жүргізуші: «Аркадий, кешіріңіз, сонда бұл көпшілік ойлағандай, басқа ТМД елдеріндегі белгілі жағдайларға ұқсас «мерзімді нөлдеуге» дайындық емес, бұдан да айлакерлік қадам болып шығады ма? Бірақ бұл да мүлдем жаңа емес қой»

Дубнов: «Иә, тіпті еуразиялық кеңістікте ұқсас мысалдар бар деп айта аламын. Түрікменстан деген ел бар. Әрине, бірқатар себептерге байланысты Қазақстанды бұл елмен толық салыстырғым келмейді. Дегенмен, ол жақта бұрынғы президент өз қызметінен кетіп, Түрікменстанның басты билік органына айналған үлкен, айталық, Құрылтайдың көшбасшысы болды, ал оның ұлы президент болды. Бірақ мұнда тікелей ұқсастықтарды толығымен жоққа шығару керек. Мен мұндай ұқсастықтардан аулақпын, Қазақстанның өз жолы бар деп есептеймін.

Тоқаев жолдауының басында әлем жаңа әлемдік тәртіп дәуіріне аяқ басқанын, қазіргі әлемдік тәртіптің толық турбуленттілігі байқалатынын айтқан жағдайда, осы дүрбелеңге толы әлемде күшті көшбасшылық қажет. Соңғы сөзді ол айтқан жоқ, оны мен айтып отырмын. Менің ойымша, осы күшті көшбасшылық Қазақстанға тек қазіргі жолдауда ғана емес, сонымен қатар қазіргі Қазақстанның бүкіл даму барысында белгіленген шеңберде дәйекті дамуды қамтамасыз етуге қабілетті немесе қамтамасыз етуі тиіс. Қазақстан Ресей мен Қытай арасында көпвекторлы саясатын көрсетіп отыр. Айтпақшы, айтарлықтай дәрежеде Қытай жағына ыңғай білдіруде. Мен осы жолдауда Қытаймен түрлі ынтымақтастық мысалдары басым екеніне назар аудардым. Ал Ресей тек Росатоммен салынатын бірінші атом станциясының құрылысы жағдайында ғана айтылады. Бұл кішкентай бөлшек. Мен бейтарап болмауым мүмкін, бірақ мен мұны атап өтемін»