The Washington Post: $17 миллиардтық келісім мен "Авраам келісімдері" Ақорданың прагматикалық қадамы болды

АҚШ-тың делдалдығымен жасалған Израиль мен бірқатар араб елдері арасындағы «Авраам келісімдеріне» Қазақстанның да қосылатыны туралы жаңалық көпшілікті таңғалдырды, деп хабарлайды POLITICO.KZ The Washington Post-ке сілтеме жасап.

Орталық Азиядағы алып мемлекет Қазақстан Таяу Шығысқа жатпайтыны белгілі. Оның Ресеймен 7 600 шақырымнан астам ортақ шекарасы бар, ал шығысында Қытаймен тағы шамамен 1 000 шақырым шектеседі. Израильмен арадағы қарым-қатынасында да көптеген араб елдеріндей жаулық тарих жоқ. Керісінше, Қазақстан Израильмен дипломатиялық қатынасты тәуелсіздік алғаннан кейін, 1992 жылы орнатқан.

Сондықтан елдің «Авраам келісімдеріне» қосылуы туралы бейсенбідегі хабар көп сұрақ тудырды: Неліктен дәл қазір? Израильмен бұрыннан дипломатиялық байланысы бар елдің енді «бейбіт келісімге» келуі нені білдіреді? Бұл бастама Израиль мен Палестина арасындағы бітімге нақты үлес қоса ала ма?

Бұл сұрақтарды мен Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевқа Ақ үйде өткен АҚШ Президенті Дональд Трамп және Орталық Азия елдерінің басшыларымен кездесу алдындағы қысқа сұхбатта қойдым. Тәжірибелі дипломат Тоқаев бұл қадамды Қазақстанның Таяу Шығыстағы жағдайларға қосқан «шағын үлесі» деп сипаттап, оның елдің бейбіт диалогты қолдау саясатының жалғасы екенін айтты.

Қазақстан астанасы Астана (қазіргі Нұр-Сұлтан атауын қайтадан Астанаға ауыстырған) 2017 жылы Ресей, Түркия және Иран бастамасымен Сириядағы соғысты реттеу үдерісіне арналған келіссөз алаңы ретінде белгілі болған еді. Кейінірек дәл осы қала Ресей Президенті Владимир Путин мен Украина басшысы Владимир Зеленскийдің кездесуі өтуі мүмкін орын ретінде де аталды. Бұған қоса, Қазақстан Армения мен Әзербайжан арасындағы татуласу процесінде де маңызды рөл атқарды — ол үшін Трамп Ақ үйдегі тамыз айындағы қол қою рәсімінде мақтанышпен «жеке үлесім бар» деп мәлімдеген болатын.

Осы контекстте Тоқаев: «Қазақстанның бұл процеске қосылуы — табиғи әрі орынды шешім», — деді. Алайда ол бұл келісімнен нақты практикалық нәтиже күтудің қажеті жоқ екенін де жасырмады.

Шын мәнінде, Қазақстанның келісімге қосылуы (ресми түрде бұл желтоқсанда жүзеге асуы мүмкін) Таяу Шығыстағы бейбітшілікке қарағанда, Трамп әкімшілігіне бағытталған саяси қадам секілді. Израиль мен араб елдерін біріктіруге бағытталған «Авраам келісімдері» қазіргі таңда Газа секторындағы соғыстың көлеңкесінде өзектілігін жоғалтып келеді.

Палестиналықтардың қаза табуы араб әлеміндегі наразылықты күшейтсе, Израильдің Дохадағы (Катар) қыркүйектегі соққысы аймақ елдерін қауіпсіздік стратегияларын қайта қарауға итермеледі. Тіпті Израильдің басты серіктесі саналатын Біріккен Араб Әмірліктері де Батыс жағалаудағы аннексия саясаты жалғаса берсе, келісімнен шығатынын мәлімдеген.

Мен Тоқаевтан: егер Израиль Батыс жағалаудағы палестин жерін аннексияласа немесе Газадағы босқындарға қысым күшейсе, Қазақстан да келісімнен шығуы мүмкін бе — деп сұрадым. Президент сабырлы жауап берді:

«Ондай жағдай Қазақстанның шешімін өзгертетіндей маңызды немесе қорқынышты нәрсе емес. Біздің “Авраам келісімдері” жөніндегі ұстанымымыз берік және қайтарымсыз», — деді ол.

Сарапшылардың пікірінше, Қазақстан бұл қадам арқылы прагматикалық мақсат көздеп отыр. Вашингтондағы Quincy институтының сарапшысы Елдар Мамедов әлеуметтік желіде:

«Тоқаев Таяу Шығыстағы дипломатияда Қазақстанның ықпалы жоқ екенін жақсы біледі. Сондықтан бұл — АҚШ пен Трампқа бағытталған төмен шығынды, бірақ жоғары тиімді саяси сигнал. Негізгі мақсат — Ресейді айналып өтіп, геосаяси тәуелділікті әртараптандыру», — деп жазды.

Трамптың бейсенбідегі саммиті де осыны айғақтай түсті: АҚШ Орталық Азия елдерімен байланысты күшейтіп, аймақты Ресей мен Қытайдан ішінара ажыратуға мүдделі. Бұл формат алғаш рет Барак Обама тұсында «C5+1» атауымен пайда болғанымен, Трамп адам құқықтары тақырыбын қозғамай, экономикалық бағытқа басымдық берді.

Кездесуде Тоқаев АҚШ-пен 17 миллиард доллардан асатын келісімдер пакетін жариялады.