Қазақстандағы мемлекеттік активтерді басқарудың негізгі кезеңдері

Данияр Әшімбаев, саясаттанушы, Қазақстандағы мемлекеттік саясаттың стратегиялық активтерге қатысты бірнеше кезеңін атап өтті. Оның айтуынша, бұл саясаттың әр кезеңі елдің экономикалық және саяси дамуымен тығыз байланысты.

1990-1993 жылдар аралығында Қазақстанда бұрын орталықтан басқарылған салаларға өз бетінше шығу жүйесі құрылды. Осы кезеңде сыртқы нарықтарға шығу және өзін-өзі басқаруды қамтамасыз ету үшін жаңа құрылымдар қалыптасты.

1993-1995 жылдары мемлекет тарапынан мемлекеттік капитализмнің алғашқы қадамдары жасалды, соның ішінде салалық холдингтер мен банктер құрылды. Осы уақытта, бірінші кезекте, КРАМДС сияқты чебольдер құрылды.

1994-1996 жылдары мемлекеттік холдингтер жойылып, олардың басқаруы мен активтерді жеке жобалар бойынша сатуды бастады. Бұл кезеңде шетелдік инвесторлар мен трейдерлік құрылымдар да сатып алушылар қатарына кірді. Мемлекет активтерді қарыздардан және міндеттемелерден тазартты.

1996-2001 жылдары табиғи монополиялар мен ірі активтер негізінде ұлттық компаниялар жүйесі құрылды. Бұл кезеңде «ұлттық буржуазия» мен олигархаттың қалыптасуы байқалды.

2002-2006 жылдары мемлекеттік бизнестің саяси ықпалын азайту және «қолайлы» емес, бірақ пайда әкелетін активтерді басқарушыларға жекешелендіру процесі басталды.

2006-2012 жылдар аралығында ұлттық холдингтер құрылып, «квазимемлекеттік сектор» моделі қалыптасты. Бұл сектор заң жүзінде мемлекеттік болғанымен, өздігінен басқарылатын болды.

2012-2022 жылдар аралығында квазимемлекеттік секторды экономикалық өсімнің драйверіне айналдыру, артық активтерді жекешелендіру және басқаруды оңтайландыру жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар, Қазақстанда БВУ-ның саяси ықпалын әлсірету мақсатында әрекеттер жасалды.

2022 жылдан бастап Қазақстанда мемлекеттік активтерді деполитизациялау және жекешелендіру үдерісі жалғасып жатыр. Үкімет елдегі ірі бизнесті де саясаттандырмай, әрі қарай жекешелендіруге тырысады.

Мемлекеттік саясаттың бұл эволюциясы мемлекет пен бизнестің өзара байланысын көрсетеді, оның ішінде «мемлекет - жаман иеленуші» және «мемлекет - жақсы инвестор» принциптері мен «мемлекет қандай иеленуші болатынын шешеді» деген қағидалар біріктірілген.