ЖИ университеттерді қалай өзгертеді?

EconomyKZ.org порталының сарапшысы Сұлтан Валиханов Жасанды интеллект университеттерді қалай өзгертетіні жайлы тақырыпқа тоқталды, деп жазады POLITICO.KZ.

Жасанды интеллект (ЖИ) — соңғы онжылдықтағы ең үлкен технологиялық бетбұрыс. ChatGPT, Bard сияқты модельдер тек ақпаратты өңдеп қана қоймай, оны жасай алады. Енді университеттер осы өзгерістің ортасында тұр. Бұрын жоғары оқу орындары білім мен зерттеудің бастауы болса, енді олардың өздері технологиялық зертханаға айналып келеді.

Boston Consulting Group (BCG) жүргізген Five Ways Higher Education Can Leverage Generative AI атты зерттеуде жасанды интеллектті жоғары білім беру жүйесінде тиімді қолданудың бес жолы көрсетілген. Зерттеу авторлары — Рене Лавердиер, Тайс Генри, Мариано Парро, Брэд Аллан және Сара Александер — ЖИ-дің университет жұмысының барлық кезеңіне әсер ететінін дәлелдейді: студент тартудан бастап оқыту сапасына, бағалау жүйесіне және түлектермен байланысқа дейін.

BCG-дің басты ойы – жасанды интеллектті ерте игерген университеттер білім сапасын арттырып, студентке жеке көзқарас қалыптастырады. Ал артта қалғандар жаңа дәуірдің қарқынына ілесе алмайды.

Қазір университеттер студент тартуға орасан қаражат жұмсайды – кейде бір студентке шаққандағы маркетинг шығыны $4000-ға жетеді. Мұнда ЖИ көмектесе алады. Мысалы, егер талапкер экологияға қызықса, GenAI жүйесі оған университеттің тұрақты даму бағдарламалары, экологиялық жобалары және студенттік клубтары туралы жеке хат дайындай алады.

Жасанды интеллекттің көмегімен әр талапкерге жеке контент жіберуге, сұрақтарына нақты және тез жауап беруге болады. Чат-боттар қабылдау процесін түсіндіріп, қажетті кеңес беріп, құжат тапсыру қадамдарын түсінікті етіп ұсына алады. Бұл — үнемді әрі нәтижелі тәсіл.

Нәтижесінде университет пен студент арасындағы байланыс жеке сипат алады. Әр үміткер өзін ерекше сезінеді, ал оқу орны өз аудиториясын тереңірек түсіне бастайды.

ЖИ тек қабылдау процесін ғана емес, студенттің оқу барысындағы жетістігін де жақсартады. Мысалы, жүйе студенттің үлгерімі мен сабақ кестесін талдап, қандай пәндерді қайта өту керек екенін, қай уақытта тіркелу қажет екенін ескерте алады. Бұл — студентке бағытталған нақты көмек.

Бұрын оқытушылар мен кеңесшілер осындай бақылауға көп уақыт жұмсайтын. Енді бұл жұмысты ЖИ атқара алады. Ол студентті дер кезінде ескертіп, қиындыққа тап болмас бұрын көмек ұсынады. Университет үшін бұл – академиялық тәуекелдерді азайту мен оқудан шығып қалу жағдайларын төмендетудің тиімді құралы.

ЖИ оқытушылардың жұмысын да жеңілдетеді. Курс жоспарын құру, әдебиеттер тізімін жинау, тапсырмалар мен тестілер дайындау – барлығы бірнеше минутта орындалады. Бұрын апталар қажет болса, енді бәрі бір сағаттың ішінде жасалады.

Дегенмен, мұнда оқытушының рөлі азаймайды, керісінше күшейеді. Себебі ЖИ тек техникалық көмекші, ал мазмұн мен сапаны қамтамасыз ететін – адам. Мұғалім енді рутиналық жұмыстарға емес, шығармашылық пен зерттеуге көбірек көңіл бөле алады.

Зерттеуде ерекше айтылған тағы бір бағыт – студенттерді жасанды интеллектпен жұмыс істеуге үйрету. OpenAI деректері бойынша, ЖИ ең көп әсер ететін салалар – қаржы, сақтандыру және IT. Демек, бұл салаларға баратын түлектердің әрқайсысы ИИ құралдарымен жұмыс істеуді білуі керек.

Осы дағдыны университет қабырғасында үйрету – бәсекеге қабілетті маман даярлаудың басты шарты. Студенттерге дұрыс сұрақ қоюды (prompt engineering), этиканы сақтауды, алгоритмдік ойлауды және деректермен жұмыс істеуді үйрету қажет. Бұл — ХХІ ғасырдың жаңа сауаттылығы.

Ал ЖИ дәуірінде бағалау жүйесі де өзгереді. Бұрын емтиханда есте сақтау мен деректерді қайталау бағаланса, енді басты назар – ойлау қабілетінде, талдау мен шығармашылықта. Университеттер тест пен эсседен гөрі жобалар мен пікірталасқа, командамен жұмыс істеуге көбірек мән бере бастайды.

ЖИ студенттердің жазба жұмыстарын тексеріп, қателерін анықтап, нақты ұсыныстар бере алады. Бұл оқытушының уақытын үнемдеп, бағалауды әділ әрі жедел етеді.

BCG сарапшылары университеттерге бірден бәрін өзгертуге емес, шағын қадамдардан бастауға кеңес береді. Алдымен төмен тәуекелді бағыттарды: чат-боттар, курс жоспарлау, маркетингті автоматтандыру. Кейінірек — академиялық кеңес беру, деректерді талдау, жеке оқыту жүйелері.

Негізгі қауіп — технологияның өзінде емес, әрекетсіздікте. Егер университеттер бүгін бастамаса, ертең студенттер мен қоғам алдындағы беделін жоғалтады.

Қазақстан үшін бұл тәжірибе ерекше өзекті. Елде жүзден астам жоғары оқу орны бар, ал талапкерлер саны шектеулі. Генеративті ЖИ осы жарыста жаңа мүмкіндік береді: әр студентке жеке тіл табысу, көптілді чат-боттар арқылы кеңес беру, бағдарламаларды еңбек нарығына тез бейімдеу, әкімшілік шығынды азайту.

Мақсат – технологияны адамды алмастыру үшін емес, оның мүмкіндігін күшейту үшін пайдалану. Осы арқылы Қазақстан білім экономикасына көшіп, ЖИ-мен жұмыс істей алатын жаңа буынды қалыптастыра алады.

Генеративті интеллект – білімді жеңілдететін құрал емес, оны жаңа деңгейге көтеретін механизм. Ол университетті ақылдырақ, оқытушыны еркін, студентті саналы етеді. Бұл – технология мен адам бірлесіп, білім арқылы болашақты қалыптастыратын жаңа кезең.